[massagewarsaw]

Andrzej Ćwirlej, Agnieszka Ćwirlej, Andrzej Maciejczak

Dolegliwości bólowe kręgosłupa stanowią obecnie bardzo poważny problem społeczno-medyczny.
Dane epidemiologiczne wskazują, że blisko 80% społeczeństwa cierpi z powodu dysfunkcji kręgosłupa i tkanek okołokręgosłupowych.
Celem pracy była ocena efektów działania masażu leczniczego u chorych z bólami kręgosłupa, a w szczególności jego wpływ na redukcję natężenie bólu i poprawę zakresów ruchomości kręgosłupa.

Do grupy badanej zakwalifikowano 53 osoby, które posiadały zlecenia lekarskie do wykonania serii zabiegów masażu ręcznego i korzystały w tym czasie wyłącznie z tego rodzaju terapii.

U wszystkich osób przed i po wykonanej serii masaży oceniano stopień nasilenia dolegliwości bólowych (skala VAS) oraz ruchomość kręgosłupa (pomiary linijne). Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej.

Wykazano wyraźne działanie przeciwbólowe masażu leczniczego oraz jego pozytywny wpływ na poprawę zakresów ruchomości kręgosłupa

WSTĘP

Dolegliwości bólowe kręgosłupa stały się epidemią
naszych czasów. Według różnych źródeł występują
u 50–90% osób dorosłych w różnym okresie
życia, prowadząc do ograniczenia sprawności fizycznej,
częstych zwolnień chorobowych, hospitalizacji,
trwałej niezdolności do pracy lub zmiany zawodu
oraz zachowań depresyjnych. Koszty opieki
medycznej pacjentów z dolegliwościami bólowymi
kręgosłupa wynoszą 7–38 % całkowitych kosztów
społecznych i są wyższe niż w przypadku jakiejkolwiek
innej choroby [1, 2, 3, 4, 5, 6].

Z badań wynika, że blisko 80% bólów kręgosłupa
dotyczy odcinka lędźwiowo-krzyżowego (LS),
zaś po 10% przypada na odcinek szyjny (C)
i piersiowy (Th) [6].

Zespołom bólowym kręgosłupa towarzyszy
odruchowy kurcz mięśni, który unieruchamia
uszkodzony odcinek kręgosłupa będący źródłem
bólu. W napiętych mięśniach występuje ograniczony
przepływ krwi, a co za tym idzie gorsze ich
odżywienie i dotlenienie. Doprowadza to do zmę-
czenia mięśniowego, zwiększenia bólu i dalszego
wzrostu napięcia [2, 7, 8, 9, 10, 11].

Masaż leczniczy poprawia ukrwienie tkanek,
usprawniając tym samym proces usuwania nagromadzonych
produktów przemiany materii oraz
procesy regeneracyjne. Wpływa na obniżenie
napięcia mięśni oraz zmniejszenie odczuwania
bólu. Pobudzenie receptorów, zwłaszcza skóry
i mięśni szkieletowych, powoduje wzmożoną impulsację
i pobudzenie kory mózgowej, wpływając
na normalizację czynności narządów wykonawczych.

Istotnym aspektem masażu jest jego pozytywny
wpływ na psychikę pacjenta, m.in. poprzez
tonizujące działanie na układ nerwowy [6, 12, 13,
14, 15, 16, 17].

Wielu autorów uważa, że pomimo iż zabiegi
masażu są zalecane w terapii bólów kręgosłupa,
zwłaszcza przy znacznym napięciu mięśni przykręgosłupowych,
to brak jest dowodów potwierdzających
jego lecznicze działanie. Podważanie
skuteczności masażu wynika z pewnością w du-
żym stopniu z braku obiektywnych metod oceny
jego działania [1,13,18,19].

CEL

Celem pracy jest ocena efektów działania masa-
żu leczniczego u chorych z bólami kręgosłupa, a w
szczególności jego wpływ na obniżenie natężenia
bólu oraz poprawę zakresów ruchomości kręgosłupa.

MATERIAŁ

Badaniem objęto 59 osób z bólami kręgosłupa
o charakterze przeciążeniowym, które posiadały
zalecenia lekarskie do stosowania masażu ręcznego.

Osoby te nie korzystały w tym czasie z innych
rodzajów terapii. W analizie końcowej wzięto pod
uwagę wyniki 53 badanych spełniające wszystkie
wymagane kryteria badania.

METODA

Zastosowane narzędzia badawcze to:
1. linijny pomiar ruchomości kręgosłupa,
2. wizualno-analogowa skala bólu (VAS –Visual
Analog Scale),
3. metody analizy statystycznej.

Przed przystąpieniem do zabiegów masażu u
wszystkich osób został przeprowadzony wywiad
chorobowy dotyczący stanu zdrowia, wskazań
i przeciwwskazań do wykonania masażu leczniczego [14].

U każdego badanego wykonano serię
10 masaży całego grzbietu oraz karku z obręczą
barkową ze szczególnym uwzględnieniem okolicy
kręgosłupa.

Pomiary ruchomości kręgosłupa oraz ocena
bólu wykonane zostały przed i po zakończeniu
serii zabiegów.

Istotność zmian, wynikających z zastosowania
masażu, oceniano za pomocą dwóch testów statystycznych:

– testu t dla prób zależnych (mocniejszy test
parametryczny, który jednakże wymaga speł-
nienia założenia o normalności rozkładu różnic
parametrów);

– testu Wilcoxona (alternatywny test nieparametryczny,
który jest odporny na brak normalno-
ści rozkładu i występowanie obserwacji odstających).

WYNIKI

Wśród 53 badanych osób było 31 kobiet
(58%) i 22 mężczyzn (42%). Średni wiek badanych
wynosił 42 lata.

U 66% badanych osób ból występował w odcinku
lędźwiowo-krzyżowym, u 60% w odcinku
piersiowym, zaś u 47% w odcinku szyjnym. Po
wykonanej serii masaży częstość występowania
bólu w poszczególnych odcinkach uległa znacznemu
obniżeniu. Wyraźnie przedstawia to wykres 1.

Promieniowanie bólu do kończyn występowa-
ło przed zabiegami u 51% badanych, po serii masaży
odnotowano go tylko u 1 osoby (2%) (tab.1).

Skala VAS

Poziom bólu, mierzony za pomocą skali VAS,
uległ znacznemu obniżeniu po zastosowaniu masażu.
Średnia wartość przed masażem wynosiła
5,21 zaś po jedynie 1,11. Daje to spadek przeciętnie
aż o 4,09 punktu (tab.2).

Pomiary ruchomości kręgosłupa

Odcinek szyjny

W tabeli 3 zestawiono informacje o warto-
ściach średnich i odchyleniu standardowym miar
ruchomości kręgosłupa w odcinku szyjnym przed
i po masażu, oraz zmianie wynikającej z zastosowania
masażu. Przeciętny wynik w całej badanej
zbiorowości był zawsze lepszy po masażu.

Wszystkie uzyskane różnice były wysoce
istotne statystyczne (oba testy: t dla prób zależ-
nych i Wilcoxona dały wartość prawdopodobień-
stwa testowego p < 0,001).

Odcinek piersiowy

Również ruchomość kręgosłupa w odcinku
piersiowym uległa znaczącej poprawie (był to
także wynik wysoce istotny statystycznie, p <
0,001) (tab.4).

Odcinek lędźwiowy

W tabeli 5 przedstawiono zestawienie zbiorcze
dla miar ruchomości odcinka lędźwiowego
kręgosłupa. Wszystkie różnice są korzystne dla
oceny masażu i wysoce istotne statystyczne (wyniki
obu testów: p < 0,001).

Całkowity zakres zgięcia kręgosłupa
Ostatnia miara ruchomości kręgosłupa – cał-
kowity zakres zgięcia, również uległa znaczącej
poprawie (tab. 6).

DYSKUSJA

W piśmiennictwie medycznym bardzo rzadko
można spotkać się z badaniami nad leczniczym
wpływem masażu. Pomimo że zabiegi masażu są
zalecane w terapii bólów kręgosłupa, to brak jest
dowodów potwierdzających jego lecznicze działanie.

Opinia ta wynika w dużym stopniu z braku
obiektywnych metod i trudności w ocenie jego
działania [1,13,18,19].

Celem wyżej przedstawionej pracy była ocena
efektów masażu leczniczego i jego wpływu na
intensywność odczuwania bólu oraz zakresy ruchomości
kręgosłupa. Wykazano wyraźne działanie
przeciwbólowe masażu klasycznego w terapii
zespołów bólowych kręgosłupa. Przed rozpoczę-
ciem zabiegów ból w odcinku szyjnym (C) kręgosłupa
występował u 47% badanych, w odcinku
piersiowym (Th) u 60%, a w odcinku lędźwiowokrzyżowym
(L-S) u 66%. Zwiększona suma procentowa
wynika z tego, że u jednej osoby ból
występował często w dwóch, a nawet trzech odcinkach kręgosłupa.

Po przeprowadzonej serii
masaży ból w odcinku szyjnym pozostał jedynie
u 9% pacjentów, w odcinku piersiowym u 11%,
zaś w odcinku lędźwiowo-krzyżowym u 28%.

Przed rozpoczęciem terapii promieniowanie bólu
do kończyn zgłaszało 49% osób. Po serii zabiegów
promieniowanie bólu pozostało tylko u
1 osoby (2%). Poziom bólu mierzony skalą VAS
uległ wyraźnemu obniżeniu średnio z 5,21 do 1,11
punktu.

Odnotowano także znaczącą poprawę ruchomo-
ści kręgosłupa we wszystkich trzech płaszczyznach.
Różnica ta była szczególnie widoczna w ruchu zgię-
cia w poszczególnych odcinkach kręgosłupa.

Przeciwbólowe działanie masażu przy dolegliwościach
związanych ze zmianami zwyrodnieniowymi
kręgosłupa wykazali również Kassolik i
wsp., którzy stwierdzili całkowite ustąpienie bólu
u 40% pacjentów poddanych badaniu,
a u pozostałych wyraźne jego zmniejszenie. U
większości badanych nastąpiło także zmniejszenie
częstości drętwienia i mrowienia w kończynach
górnych [16].

Zmniejszenie natężenia bólu pod wpływem
masażu ręcznego (zwłaszcza aromaterapeutycznego)
u osób z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa
lędźwiowego wykazali w innym badaniu Ćwirlej
i wsp. [8, 20].

Inne prace badające wpływ masażu leczniczego
na zmienność fizjologicznych, cyklicznych
zmian częstotliwości pracy serca HRV (z ang.
heart rate variability) potwierdziły jego istotny
wpływ na napięcie składowych autonomicznego
układu nerwowego, a zwłaszcza części parasympatycznej,
zwiększając jej aktywność, co przejawia
się w zmianach HRV [12]. Zmniejszenie HRV
ma miejsce w sytuacji długotrwałego bólu tkankowego.

W swojej pracy Andrzejewski i wsp.
opisali ustąpienie lub wyraźne zmniejszenie dolegliwości
bólowych u wszystkich badanych, co
miało istotny wpływ na zmianę napięcia układu
autonomicznego [19]. Interesujący może być
wpływ masażu na osoby z przewlekłym zespołem
bólowym kręgosłupa, u których większą aktywność
wykazuje układ sympatyczny [12].

WNIOSKI

Masaż leczniczy:

1. Wykazuje korzystne działanie przeciwbólowe
w terapii bólów kręgosłupa.
2. Wpływa na poprawę zakresów ruchomości
kręgosłupa we wszystkich trzech płaszczyznach.

PIŚMIENNICTWO

1. Grzegorczyk J., Kwolek A.: Współczesne poglądy na
temat rehabilitacji w bólach krzyża, Przegląd Medyczny
Uniwersytetu Rzeszowskiego, Kwartalnik, 2005, 2, 194.
2. Janiszewski M., Nowakowska A.: Patomechanika bólów
krzyża, Medycyna Manualna, Kwartalnik, 2001, 5, 1 i 2,
10.
3. Kassolik K., Andrzejewski W., Sobiech K., Trzęsicka E.:
Ocena efektywności masażu medycznego w zespole bólowym
dolnego odcinka kręgosłupa na podstawie wybranych
parametrów biochemicznych, Fizjoterapia, Kwartalnik,
2004, 12, 4, 38.
4. Infante-Rivard C., Lorie M.: Relapse and short sickness
absence for back pain in the six months after return work.
Occupational&Environmental Medicine, 1997, 54(5):
328.
5. Deen H.G.: Use of patient – centered function and spinal
disorders, Mayo Clinic Proceedings, 1999, 74: 40.
6. Mazur R., Podemski R., Książkiewicz B. (red.): Neurologiczne
powikłania niedomogi kręgosłupa, VIA MEDICA,
Gdańsk 2003.
7. Wojtyczek Ł.: Zaburzenia czynnościowe w układzie
mięśniowym, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego,
Kwartalnik, 2005, 1, 77.
8. Ćwirlej A., Ćwirlej A., Grygorowicz-Cieślik H.: Masaż
klasyczny w terapii bólów krzyża, Medycyna Manualna,
Kwartalnik, 2005, 9, 3 i 4, s. 7.
9. Gieremek K., Król P., Adamczyk-Bujniewicz H., ŚwistChmielewska
D.: Terapia skojarzona w odruchowych
zmianach tkankowych i zespołach bólowych, Postępy Rehabilitacji,
Kwartalnik, 2000, 14, 1, 31.
10. Janiszewski M., Nowakowska A.: Biomechaniczne uwarunkowania
bólów krzyża, Medycyna Manualna, Kwartalnik,
2001, 5, 1i2, 7.
11. Sachse J.: Zjawiska odruchowe rejonu piersiowego przebiegające
ze wzrostem napięcia, Medycyna Manualna,
Kwartalnik, 1999, 3, 3i4, 1.
12. Andrzejewski W., Witkowski T., Kassolik K., Ponikowski
P.: Wpływ masażu medycznego na zmienność rytmu
serca zdrowych osób, Fizjoterapia, Kwartalnik, 2003, 11,
3, 52.
13. Andrzejewski W., Rożek-Mróz K., Sikorki B., Podwika
M., Majewska B.: Wykorzystanie masażu w celu normalizacji
napięcia mięśniowego osób z astmą oskrzelową, Fizjoterapia,
Kwartalnik, 2000, 8, 2, 34.
14. Dziak A.: Bóle szyi, głowy i barków, Medicina Sportiva,
Kraków 2001.
15. Dziak A.: Leczenie bólów krzyża, Rehabilitacja Medyczna,
Kwartalnik, 2002, 6, 1, 26.
16. Kassolik K., Andrzejewski W., Karczmarski T., Trzęsicka
E.: Masaż leczniczy w zmianach zwyrodnieniowych
szyjnego odcinka kręgosłupa, Fizjoterapia, Kwartalnik,
2005, 13, 4, 53.
17. Rożek-Mróz K., Andrzejewski W., Podwika M., Sikorski
B., Majewska B.: Wpływ masażu leczniczego na czynność
układu oddechowego kobiet z astmą oskrzelową. Fizjoterapia,
Kwartalnik, 2000, 8, 2, 38.
18. Dziak A.: Bolesny krzyż, Medicina Sportiva, Kraków
2003.
19. Andrzejewski W., Witkowski T., Kassolik K.: Masaż
medyczny w przewlekłych zespołach bólowych układu ruchu
a zmienność rytmu serca oceniona w 24-godzinnym
zapisie EKG metodą Holtera, Fizjoterapia, Kwartalnik,
2003, 11, 4, 23.
20. Ćwirlej A., Ćwirlej A., Gregorowicz Cieślik H.: Masaż
klasyczny i aromaterapeutyczny w bólach kręgosłupa,
Przegląd Medyczny Uniwersytetu Medycznego, Kwartalnik,
2005, 3, 4, 366.

[namdu]

Oczywiście. Zgadzam się w pełni. Dobrze wykonany masaż potrafi stać się metodą leczenia dolegliwości kostnych ;