[massagewarsaw]

Nadmiar „kwasu” w życiu człowieka zazwyczaj towarzyszy sytuacjom wstydliwym. Jest więc kojarzony z dużą ilością pecha. Bywa, jednak, że wysokie stężenie kwasu jest ściśle związane z niskim poziomem „peHa”. Mimo, że nie jestem przesądny, na wszelki wypadek, wolę się dziś zająć tym drugim przypadkiem.

Zakwaszenie upośledza funkcje mięśni, przyczynia się do narastania zjawiska zmęczenia oraz utrudnia powysiłkową relaksację. Warto w tym momencie zaznaczyć, że głównym powodem kwasicy wysiłkowej nie jest kwas mlekowy (LA, ang. lactic acid), powstający podczas glikolizy beztlenowej, lecz hydroliza ATP, która przyczynia się do znacznego wzrostu stężenia jonów wodorowych (H+) [Górski 2006].

Istotną rolę odgrywa tu także sprawność układów buforujących (wodorowęglanów, układu fosforanowego, białczanowego i hemoglobinowego) [Ronikier 2001, Górski 2006]. Produkcja kwasu mlekowego pozostaje wprawdzie silnie skorelowana ze stanem pH mięśni (jest markerem nasilenia glikolizy), ale w gruncie rzeczy osłabia ich zakwaszenie, „konsumując” jony wodorowe [Górski 2006].

Poziom LA i równowaga kwasowo-zasadowa mięśni normalizują się zazwyczaj w kilkadziesiąt minut po wysiłku [Hubner-Woźniak i Lutosławska 2000, Górski 2006]. Mimo to, środki z zakresu odnowy biologicznej próbują znacznie przyspieszyć ten naturalny proces. I tu zbliżamy się do głównego bohatera naszego cyklu.

Masaż klasyczny znajduje się w czołówce najpopularniejszych zabiegów, stosowanych w celu usprawnienia powysiłkowej regeneracji. Mimo, że pojęcie „masaż sportowy” nie odnosi się do konkretnych technik masażu, lecz wskazuje raczej na cel zabiegu, w gabinetach odnowy biologicznej jest ono zazwyczaj utożsamiane z masażem klasycznym. [Callaghan 1993, Podgórski 1996, Walaszek 2001, Moraska 2005, Weerpong i wsp. 2005, Gieremek i Dec 2007].

Jedną z odmian masażu sportowego jest masaż powysiłkowy, który ma za zadanie ułatwienie regeneracji, zmniejszenie bolesności i przyspieszenie powrotu funkcji zmęczonych mięśni [Podgórski 1996, Walaszek 2001, Gieremek i Dec 2007].

Naukowcy przez lata próbowali ocenić efektywność masażu w eliminacji kwasu mlekowego po aktywności fizycznej. Motywacją do przeprowadzenia takich badań było założenie, że kwas mlekowy w dużym stopniu odpowiada za zjawisko zmęczenia mięśni i upośledza ich wydajność.

Rola masażu w tym obszarze miałaby polegać na poprawie krążenia krwi i usprawnieniu usuwania powysiłkowych produktów przemiany materii. Trafność tej hipotezy jest, jednak, dyskusyjna (patrz: „Klasyczne niedomówienia: układ krwionośny”). Eksperyment Bale’a i Jamesa wykazał wprawdzie, że masaż może być skuteczny w obniżaniu stężenia LA [Bale i James 1991], ale wyniki innych badań nie pozostawiają złudzeń.

Stwierdzono bowiem, że efektywność masażu jest porównywalna z biernym odpoczynkiem, a optymalnym sposobem walki z powysiłkową akumulacją kwasu mlekowego pozostają aktywne formy odnowy biologicznej [Dolgener i Morien 1993, Zelikovski i wsp. 1993, Gupta i wsp. 1996, Martin i wsp. 1998, Hemmings i wsp. 2000, Monedero i Donne 2000, Robertson i wsp. 2004, Hart i wsp. 2005]. Wiltshire sugeruje wręcz, że masaż może utrudniać usuwanie kwasu mlekowego, zaburzając przepływ krwi przez zmęczone mięśnie [Wiltshire i wsp. 2010]. Dowody naukowe wydają się być zatem rozstrzygające.

Skoro masaż jest nieskuteczny w obniżaniu powysiłkowego stężenia kwasu mlekowego, czy może być efektywny w łagodzeniu objawów „zakwasów”? Czy istnieje między tymi zjawiskami ścisła korelacja? Kolejną porcję faktów i klasycznych niedomówień przedstawię w następnym artykule. Zapraszam.

Autor: Mgr Kamil Mustafa

Piśmiennictwo:
1. Bale P., James H., Massage, warm-down and rest as recuperative measures after short-term intense exercise, Physiotherapy in Sport, 1991; 13, 4-7.
2. Callaghan M. J., The role of massage in the management of the athlete: A review, British Journal of Sports Medicine, 1993; 27, 28–33.
3. Dolgener F., Morien A., The effect of massage on lactate disappearance, Journal of Strength and Conditioning Research, 1993; 7, 159-162.
4. Ernst E., Does post-exercise massage treatment reduce delayed onset muscle soreness? A systematic review, Br J Sports Med., 1998; 32, 212-214.
5. Gupta S., Goswami A., Sadhukhan K., Mathur D., Comparative study of lactate removal in short term massage of extremities, active recovery and a passive recovery period after supramaximal exercise sessions, International Journal of Sports Medicine 1996; 17, 106-110.
6. Gieremek K., Dec L., Zmęczenie i regeneracja sił. Odnowa biologiczna, P.H. HAS-MED, Katowice 2007.
7. Górski J. (red.), Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
8. Hart JM., Swanik CB., Tierney RT., Effects of sport massage on limb girth and discomfort associated with eccentric exercise, J Athl Train, 2005; 40, 181-185.
9. Hemmings B., Smith M., Graydon J., Dyson R., 2000 The effects of massage on physiological restoration, perceived recovery and repeated sports performance, British Journal of Sports Medicine, 2000; 34, 109-115.
10. Hubner-Woźniak E., Lutosławska G., Podstawy biochemii wysiłku fizycznego, Centralny Ośrodek Sportu, Warszawa 2000.
11. Martin N., Zoeller R., Robertson R., Lephart S., The comparative effects of sports massage, active recovery, and rest in promoting blood lactate clearance after supramaximal leg exercise, Journal of Athletic Training 1998; 33, 30-35.
12. Monedero J., Donne B., Effect of recovery interventions on lactate removal and subsequent performance, Int J Sports Med., 2000; 21, 593-7.
13. Moraska A., Sports massage, a comprehensive review, J Sport Med Phys Fit, 2005; 45, 370-80.
14. Robertson A., Watt JM., Galloway SD., Effects of leg massage on recovery from high intensity cycling exercise, Br J Sports Med, 2004; 38, 173-6.
15. Ronikier A., Fizjologia sportu, Centralny Ośrodek Sportu, Warszawa 2001.
16. Walaszek R (red.), Masaż z elementami rehabilitacji, Rehmed, Kraków 2001.
17. Weerapong P., Hume P.A., Kolt G.S., The mechanisms of massage and effects on performance, muscle recovery, and injury prevention, Sports Med, 2005; 35, 235-256.
18. Wiltshire V., Poitras V., Pak M., Hong T., Rayner J., Tschakovsky, M., Massage impairs postexercise muscle blood flow and "lactic acid" removal, Med Sci Sport Exer, 2010; 42(6), 1062-1071.
19. Zelikovski A., Kaye C., Fink G., Spitzer S., Shapiro Y., The effects of the modified intermittent sequential pneumatic device (MISPD) on exercise performance following an exhaustive exercise bout, Brit Jof Sport Med, 1993; 27, 255-259.

[massagewarsaw]

czesc II:

Za głównego winowajcę powysiłkowej bolesności mięśni (DOMS, ang. delayed onset muscle soreness) przez lata uważano kwas mlekowy, stąd też, wśród casualowych pasjonatów aktywnego trybu życia, określenie „zakwasy” cieszy się niegasnącą popularnością. Wpływ kwasu mlekowego na powstawanie DOMS został, jednak, definitywnie obalony.

Wprawdzie, dokładne źródło owej bolesności nie jest do końca znane, ale wśród najbardziej prawdopodobnych czynników wymienia się: mechaniczne uszkodzenie komórek mięśniowych (mikrourazy), wraz z towarzyszącym temu zjawisku uwolnieniem enzymów, procesy zapalne zachodzące w mięśniu, obrzęk komórek mięśniowych oraz czynniki psychologiczne [Cheung i wsp. 2003, Górski 2006, Nelson 2013].

DOMS pojawia się głównie w mięśniach niewytrenowanych, u osób, które ćwiczą rzadko i nieregularnie. Najczęstszą przyczyną opóźnionej bolesności jest nagłe zwiększenie intensywności wysiłku oraz praca mięśni o charakterze ekscentrycznym [Cheung i wsp. 2003, Górski 2006, Frey i wsp. 2008, Nelson 2013]. Ból pojawia się od 6 do 12 godzin po aktywności fizycznej, a szczyt bolesności przypada zazwyczaj na drugi lub trzeci dzień.

Oprócz dyskomfortu bólowego, obserwuje się także obrzęk, spadek siły i mocy mięśni oraz zmniejszenie zakresu ruchów [Saxton i wsp. 1995, Ernst 1998, Weerapong i wsp. 2005, Górski 2006, Vila-Cha i wsp. 2012]. Najdłużej utrzymuje się deficyt siły generowanej w warunkach ekscentrycznych (przez ok. 10 dni), szybciej regenerują się, natomiast, możliwości siłowe wykorzystywane podczas pracy mięśni o charakterze koncentrycznym i izometrycznym (do 4 dni) [Cheung i wsp. 2003].

Negatywne implikacje DOMS mogą nam doskwierać nawet przez 2 tygodnie po wysiłku [Armstrong 1984, Newham i wsp. 1987, Ebbling i Clarkson 1989, Celak i Eston 1992, Górski 2006]. Nic więc dziwnego, że w gabinetach odnowy biologicznej próbuje się im skutecznie przeciwdziałać.

Czy jednak masaż klasyczny może sprostać temu zadaniu? Rezultaty badań są sprzeczne. Niektórzy naukowcy odnotowali wyraźne złagodzenie odczuć bólowych po zastosowaniu masażu [Smith i wsp. 1994, Rodenburg i wsp. 1994, Tiidus i Shoemaker 1995, Faar i wsp. 2002, Hilbert i wsp. 2003, Zainuddin i wsp. 2005, Mancinelli i wsp. 2006, Jakeman i wsp. 2010]. Inni utrzymują, że masaż nie wywołał znaczących zmian w tym zakresie [Weber i wsp. 1994, Wenos i wsp. 1994, Jonhagen i wsp. 2004, Dawson i wsp. 2004, Hart i wsp. 2005].

Oprócz subiektywnych odczuć badanych, w kilku eksperymentach uwzględniono również pomiary parametrów biochemicznych, skorelowanych z odczuwaniem bólu. Smith i wsp. [1994] zauważyli wyraźny spadek stężenia kinazy kreatynowej (CK, ang. creatine kinase) i wzrost stężenia neutrofilów u osób poddanych masażowi. Jonhagen i wsp. [2004] nie wykazali istotnych różnic w poziomie neuropeptydów (NPY, ang. neuropeptide Y; CGRP, ang. calcitonin gene-related peptide) po zastosowaniu masażu.

Brak wpływu masażu na powysiłkowy obrzęk mięśni, związany z DOMS, to wniosek płynący z badań Hassona i wsp. [1992], Lightfoota [1997] oraz Harta i wsp. [2005]. Zainuddin i wsp. [2005], z kolei, zaobserwowali wyraźną redukcję obrzęku masowanej kończyny górnej. Z przeglądu literatury, dokonanego przez Weerponga i wsp. [2005] oraz Nelsona [2013], wynika, że masaż może być skutecznym środkiem w łagodzeniu objawów opóźnionej bolesności mięśni, ponieważ zmniejsza on subiektywne odczucie bólu. Badania nie potwierdzają, jednak, jego wpływu na parametry biochemiczne i powrót funkcji mięśni [Weerpong i wsp. 2005, Nelson 2013].

Mimo, że wnioski płynące z większości publikacji wydają się być obiecujące, walka z „zakwasami” za pomocą masażu bywa zwycięska, najprawdopodobniej, jedynie w sferze psychologicznej. Niemniej jednak, konieczne są kolejne badania, które pozwolą jednoznacznie ocenić, czy masaż może okazać się pomocny w zwalczaniu nie tylko powysiłkowej, kwaśnej… miny.

Autor: Mgr Kamil Mustafa

Piśmiennictwo:
1. Armstrong R. B., Mechanisms of exercise induced delayed onset muscular soreness: a brief review, Med Sci Sport Exer, 1984; 16, 529–538.
2. Cheung K., Hume P.A., Maxwell L., Delayed onset muscle soreness: treatment strategies and performance factors, Sports Med, 2003; 33, 145-164.
3. Cleak M., Eston R., Muscle soreness, swelling, stiffness and strength loss after intense eccentric exercise, Brit J Sport Med, 1992; 26, 267–272.
4. Dawson L.G., Dawson K.A., Tiidus P.M., Evaluating the influence of massage on leg strength, swelling, and pain following a half-marathon, J Sports Sci Med, 2004; 3, 37-43.
5. Ebbling C. B., Clarkson P. M., Exercise-induced muscle damage and adaptation, Sports Med, 1989; 7: 207–234.
6. Ernst E., Does post-exercise massage treatment reduce delayed onset muscle soreness? A systematic review, Br J Sports Med., 1998; 32, 212-214.
7. Farr T., Nottle C., Nosaka K., Sacco P., The effects of therapeutic massage on delayed onset muscle soreness and muscle function following downhill walking, J Sci Med Sport, 2002; 5, 297-306.
8. Frey Law L., Evans S., Kundtson J., Nus S., School K., Sluka K., Massage Reduces Pain Perception and Hyperalgesia in Experimental Muscle Pain: A Randomized, Controlled Trial, J Pain, 2008; 8, 714-721.
9. Hasson S., Cone M., Ellison C. i wsp., Effect of retrograde massage on muscle soreness and performance [abstract], Phys Ther, 1992; 72, 100.
10. Hart J.M., Swanik C.B., Tierney R.T., Effects of sport massage on limb girth and discomfort associated with eccentric exercise, J Athl Train, 2005; 40, 181-185.
11. Hilbert J.E., Sforzo G.A., Swensen T., The effects of massage on delayed onset muscle soreness, Br J Sports Med, 2003; 37: 72-75.
12. Jakeman J., Byrne C., Eston R., Efficacy of lower limb compression and combined treatment of manual massage and lower limb compression on symptoms of exercise induced muscle damage in women, J Strength Cond Res, 2010; 24, 3157-3165.
13. Jonhagen S., Ackermann P., Eriksson T. i wsp., Sports massage after eccentric exercise, Am J Sports Med, 2004; 32, 1499-1503.
14. Mancinelli C.A., Davis D.S., Aboulhosn L. i wsp., The effects of massage on delayed onset muscle soreness and physical performance in female collegiate athletes, Phys Ther Sport, 2006; 7, 5-13.
15. Nelson N., Delayed onset muscle soreness: Is massage effective?, Journal of Bodywork & Movements Therapies, 2013; 1-8.
16. Newham D., Jones D., Clarkson P., Repeated high-force eccentric exercise: Effects on muscle pain and damage, J Appl Physiol, 1987; 63, 1381–1386.
17. Rodenburg J., Steenbeek D., Bar P., Warm-up, stretching and massage diminish harmful effects of eccentric exercise, Int J Sports Med, 1994; 15, 414-419.
18. Saxton J.M., Clarkson P.M., James R., Miles, M., Westerfer M., Clark S. i wsp., Neuromuscular dysfunction following eccentric exercise. Medicine and Science in Sports and Exercise, 1995; 27, 1185–1193.
19. Smith L.L., Keating M.N., Holbert D. i wsp., The effects of athletic massage on delayed onset muscle soreness, creatine kinease, and neutrophil count: a preliminary report, J Orthop Sports Phys Ther. 1994; 19, 93-99.
20. Tiidus P., Shoemaker J., Effleurage massage, muscle blood flow and long term post-exercise recovery, Int J Sports Med, 1995; 16: 478-83.
21. Torres R., Ribeiro F., Duarte J.A., Cabri J.M., Evidence of the physiotherapeutic interventions used currently after exercise-induced muscle damage: Systematic review and meta-analysis, Phys Ther Sport, 2012; 13, 101-114.
22. Weber M.D., Servedio F.J., Woodall W.R., The effects of three modalities on delayed onset muscle soreness, J Orthop Sports Phys Ther, 1994; 20, 236-242.
23. Weerapong P., Hume P.A., Kolt G.S., The mechanisms of massage and effects on performance, muscle recovery, and injury prevention, Sports Med, 2005; 35, 235-256.
24. Wenos J., Brilla L., Morrison M., Effect of massage on delayed onset muscle soreness, Medicine and Science in Sports and Exercise, 1990; 22,
25. Vila-Cha C., Hassanlove H., Farina D., Falla D., Eccentric exercise and delayed onset muscle soreness of the quadriceps induce adjustments in agonist-antagonist activity, which are dependent on the motor task, Exp Brain Res, 2012; 216 (3), 385-395.
26. Zainuddin Z., Newton M., Sacco P., Nosaka, K., Effects of massage of delayed onset muscle soreness, swelling, and recovery of muscle function, J Athl Training, 2005; 40, 174-180.

[asap]

A czy na zakwasy nie pomaga na przykład sauna?