[massagewarsaw]

Mogłoby się wydawać, że wszystkie podstawowe i charakterystyczne dla człowieka ruchy są przez różnych ludzi wykonywane w identyczny sposób. Jak się jednak okazuje, pomimo takich samych ogólnych zasad wykonywania, każdy ruch, każda powtarzalna się czynność w narządzie ruchu ma swój indywidualny, typowy dla danej osoby, sposób jej realizacji.

Ponadto u różnych osób taki sam ruch może być wykonywany sprawnie, precyzyjnie, z minimalnym wysiłkiem, i jak najmniejszym obciążeniem przy zachowaniu maksymalnego bezpieczeństwa albo też może znacznie odbiegać od powyższych idealnych warunków.

W pierwszym przypadku mówimy, że osoby te mają prawidłowy wzorzec (stereotyp) wykonywania ruchów, w drugim zauważamy wzorce nieprawidłowe. Stereotypy ruchów dotyczą każdej części naszego narządu ruchu. Szczególne znaczenie mają jednak dla prawidłowej funkcji kręgosłupa, bowiem, jak już wiemy, kręgosłup bezpośrednio lub pośrednio bierze udział niemal w każdej czynności ruchowej naszego organizmu.

Prawidłowym wzorcem ruchowym nazywamy sposób wykonania danego ruchu lub czynności z największą potrzebną w danej sytuacji precyzją, szybkością i bezpieczeństwem, przy jak najmniejszym wydatku energetycznym. Pozwala on na wykonanie skutecznego ruchu przy użyciu najmniejszej ilości mięśni, z najmniejszą możliwą siłą.

Niektóre stereotypy ruchowe człowiek ma zakodowane w swoim układzie genetycznym, np. ruchy chwytne dłoni, chód naprzemienny, czy pozycja pionowa. Innych musi się od podstaw nauczyć i doskonalić je w ciągu swojego rozwoju. Wiele z nich to typowe ruchy powtarzane przez człowieka kilkadziesiąt i więcej razy w ciągu dnia i są to czynności takie jak: wstawanie z pozycji siedzącej i leżącej, pochylanie się, unoszenie przedmiotów, unoszenie rąk do góry, stanie, siedzenie, obracanie się i wiele innych.

W codziennej aktywności człowieka wyżej wymienione ruchy powtarzają się najczęściej. Są też podstawowymi ruchami wykorzystywanymi w czynnościach złożonych, bardziej skomplikowanych, w tym także w wielu pracach domowych i zawodowych. Prawidłowe ich wykonywanie uwalnia narząd ruchu od niepotrzebnych, dodatkowych obciążeń oraz co najważniejsze – chroni przed niebezpieczeństwem uszkodzenia tkanek. Jak się bowiem okazuje, ruch wykonany według prawidłowego stereotypu jest ruchem najmniej przeciążającym.

Jest więc to ruch maksymalnie bezpieczny. Niestety, idealne stereotypy typowych rodzajów ruchów, w warunkach życia człowieka cywilizowanego obserwuje się coraz rzadziej. Wskutek różnych, złożonych przyczyn zakodowany u danego człowieka lub wyuczony stereotyp wykonywania typowych czynności często różni się poważnie od idealnego wzorca.

Następstwem zaburzeń stereotypów ruchowych podczas wykonywania wspomnianych czynności życiowych jest:

angażowanie wspomagających mięśni dodatkowych;

nieprawidłowy rozkład sił na powierzchnie stawowe lub (w przypadku kręgosłupa) krążki międzykręgowe i stawy międzywyrostkowe;

w następstwie powyższego przeciążanie zarówno poszczególnych stawów, jak i całych części narządu ruchu.

Dbanie o właściwy rozwój wzorców ruchowych, a także naukę prawidłowych sposobów wykonywania różnych czynności codziennych powinno się rozpocząć już w dzieciństwie. W tym bowiem okresie dziecko obserwuje u osób dorosłych i dzieci starszych sposób wykonywania takich czynności jak: siedzenie, chodzenie, stanie, podnoszenie się, schylanie oraz wiele innych, mniej lub bardziej skomplikowanych, ruchów. Obserwując, uczy się i naśladuje. Często też koryguje swój naturalny, wrodzony, prawidłowy stereotyp w złym kierunku.

Przykładem może być ruch sięgania po przedmioty leżące na ziemi. Małe dziecko nigdy nie schyli się po nie z prostymi stawami kolanowymi. Regułą jest przykucnięcie. W tej pozycji też bardzo chętnie się bawi. Nie lubi natomiast sięgania palcami do ziemi z prostymi kolanami.

Prawdopodobnie dopiero pod wpływem obserwacji wzorów z otoczenia, a także uporczywego zmuszania podczas ćwiczeń gimnastycznych, prowadzonych w przedszkolu czy szkole, dochodzi do przyswojenia sobie „jako normy” wzorca nieprawidłowego schylania się z prostymi kolanami.

Podobnie, dziecko z reguły nie toleruje długotrwałego przebywania w jednej pozycji, siedzenia i wykonywania takich samych, powtarzających się czynności, nawet zabaw. Wprowadzony przez rodziców, przedszkole czy szkołę przymus siedzenia, wykonywania stereotypowych zabaw czy schematycznych ćwiczeń ograniczających spontaniczny naturalny ruch, zaburza wrodzony, prawidłowy stereotyp ruchowy. Fatalną też rolę w życiu małego dziecka odgrywa długotrwałe unieruchomienie spowodowane np. oglądaniem telewizji.

Opisane powyżej, jak i różne inne złe nawyki ruchowe, które człowiek od dzieciństwa sobie przyswaja bądź naśladując innych, będąc do nich zmuszany, powodują cały szereg zaburzeń układu mięśniowego w obrębie narządu ruchu.

Na powyższe zjawisko nakładają się różne czynniki życiowe związane ze współczesną cywilizacją. Znaczącą rolę odgrywają tu różnego rodzaju ułatwienia, które człowiek wprowadził do życia w warunkach cywilizowanych. Można tu wymienić równe, utwardzone podłoża do chodzenia, znormalizowane wymiary mebli, windy, samochody, a nawet jednakowej wysokości stopnie schodów. Powyższe ułatwienia spowodowały zmianę naturalnego środowiska otaczającej przyrody, w którym człowiek żył przez tysiące lat. Wyeliminowało to, jak się okazuje bardzo mu potrzebną, różnorodność ruchów. Zmieniło tym samym niekorzystnie wiele stereotypów ruchowych człowieka, prowadząc (zdawałoby się wbrew logice) do przeciążeń.

Z innych przyczyn, paradoksalnie wpływających niekorzystnie na narząd ruchu należy wymienić fakt używania, może wygodnych, lecz często nieprawidłowych, sprzętów i przedmiotów codziennego użytku. Zaburzają one prawidłowe wzorce ruchowe, szczególnie w młodym wieku.

Jest to z jednej strony wina producentów przedkładających walory estetyczne czy pozorną wygodę ponad czynniki zdrowotne, z drugiej efekt braku wśród nabywców szerszej znajomości cech zdrowotnych, jakimi powinny się charakteryzować przedmioty codziennego użytku.

U osób dorosłych, wymienione powyżej zaburzenia stereotypów ruchowych wieku rozwojowego, są zdecydowanie potęgowane ograniczeniem naturalnego, spontanicznego ruchu oraz przeciążającymi czynnościami zawodowymi, na które ze zrozumiałych względów są te osoby częstokroć skazane.

Najbardziej znaczącym jest zaburzenie równowagi napięć mięśniowych. W miarę upływu lat dochodzi bowiem do sytuacji, kiedy niektóre mięśnie ulegają stopniowemu wyeliminowaniu z udziału w typowych ruchach (wymazaniu ze stereotypu ruchowego). Ich czynność zostaje zastąpiona zwiększoną aktywnością (czyli koniecznością wzmożonej pracy) innych grup mięśniowych.

Zostaje tym samym zaburzona symetria czynności mięśni (równowaga mięśniowa). Jedne z mięśni ulegają stopniowemu osłabieniu, w innych zaś, w wyniku zwiększonego obciążenia, następuje nieproporcjonalny przyrost siły, często także zwiększone napięcie i stały przykurcz. Brak zrównoważenia siły różnych grup mięśni bardzo niekorzystnie wpływa na czynność narządu ruchu, doprowadzając do przeciążeń stawów, kości, a w przypadku kręgosłupa także krążków międzykręgowych, aż do wystąpienia w nich zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych.

Jak wspomniano, kręgosłup, jako struktura biorąca udział w każdym niemal ruchu naszego ciała jest szczególnie narażony na przeciążenia związane z zaburzonym stereotypem ruchowym. Może to być wytłumaczeniem zjawiska wcześniejszego występowania zmian zwyrodnieniowych kręgów, stawów i krążków międzykręgowych w stosunku do innych części narządu ruchu.

Istnieje oczywiście możliwość przywracania prawidłowych stereotypów, jak i ich doskonalenia, celem np. perfekcyjnego wykonywania podstawowych zajęć codziennych, zawodowych lub sportowych. Wymaga to ukierunkowanego treningu i często przynosi znakomite rezultaty.

Oczywiście niemożliwy byłby zamiar całkowitego wyeliminowania wszystkich czynników i sytuacji przeciążających z naszego codziennego życia. Tym niemniej usunięcie przynajmniej części z nich (a szczególnie tych najbardziej typowych i najczęściej spotykanych) jest absolutnie osiągalne, a także niezbędne w leczeniu schorzeń narządu ruchu, w tym kręgosłupa, oraz szerokim postępowaniu profilaktycznym.

Zasygnalizowany zaledwie powyższy problem jest prawdopodobnie jednym z najważniejszych elementów zapobiegania i być może kluczem do rozwiązania zagadnienia narastającej epidemii bólów kręgosłupa.

Autor:
Marcin Karwowski