[massagewarsaw]

Przedstawione poniżej chwyty różnych rodzajów masażu są spisem dokonanym przez Tomasza Sokoła w oparciu o wieloletnią praktykę zawodową i nauczycielską.

Spis treści:
Część A – Masaż klasyczny
1.Masaż klasyczny kończyny górnej 3
1.1.Masaż palców 3
1.2.Masaż śródręcza 4
1.3.Masaż stawu promieniowo-nadgarstkowego 4
1.4.Masaż przedramienia 5
1.5.Masaż stawu łokciowego 6
1.6.Masaż ramienia 7
1.7.Masaż stawu barkowego 8
2.Masaż klasyczny kończyny dolnej 9
2.1.Masaż stopy 9
2.2.Masaż stawu skokowego 10
2.3.Masaż podudzia 11
2.4.Masaż stawu kolanowego 12
2.5.Masaż uda 13
2.6.Masaż stawu biodrowego 14
2.7.Masaż pośladków 15
3.Masaż klasyczny grzbietu 16
4.Masaż klasyczny karku 18
5.Masaż klasyczny klatki piersiowej 19
5.1.Masaż klatki piersiowej w ułożeniu na plecach 19
5.2.Masaż klatki piersiowej w ułożeniu na boku 20
6.Masaż klasyczny brzucha 21
7.Masaż klasyczny głowy, twarzy, szyi 22
7.1.Masaż klasyczny głowy 22
7.2.Masaż klasyczny czoła 22
7.3.Masaż klasyczny mięśnia okrężnego oka 23
7.4.Masaż klasyczny nosa 24
7.5.Masaż klasyczny policzków 24
7.6.Masaż klasyczny mięśnia okrężnego ust 25
7.7.Masaż klasyczny żuchwy 25
7.8.Masaż klasyczny szyi 26
7.9.Metoda uciskowa w masażu twarzy 26
7.10.Metoda wibracyjna w masażu twarzy 27
Część B – Masaż segmentarny
8.Masaż segmentarny - diagnostyka 28
9.Masaż segmentarny grzbietu 29
10.Masaż segmentarny miednicy 31
10.1.Masaż miednicy na leżąco 31
10.2.Masaż miednicy na siedząco 32
11.Masaż segmentarny klatki piersiowej 33
12.Masaż segmentarny karku i głowy 35
13.Masaż segmentarny brzucha 36
14.Masaż segmentarny kończyny górnej 36
15.Masaż segmentarny kończyny dolnej 37

Część C – Inne
16.Ćwiczenia przy dolegliwościach kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym 38
17.Ćwiczenia odcinka szyjnego kręgosłupa 39

Część A – Masaż klasyczny

1.Masaż klasyczny kończyny górnej
1.1.Masaż palców

Do masażu palców, śródręcza, nadgarstka można używać klina z gąbki, który należy położyć na kozetce, a na nim spoczy­wa masowana kończyna z wysuniętą dłonią. Można również wykonyw­ać masaż gdy masowana kończyna spoczywa na udzie masażysty.

Głaskanie:
kciukiem z jednej strony i resztą palców z drugiej (strona grzbietowo-dłoniowa oraz boczne),
dwoma kciukami strony grzbietowej, bocznych i dłoniowej – ze zgiętych palców wskazujących należy zrobić podpórkę,
pierścieniowe - obejmuje się masowany palec na jego obwo­dzie,
koszyczkowe – masujące palce z opuszków tworzą pierścień, obejmujący masowany palec przesuwając się od części dystalnej do proksymalnej,
całą dłonią wzdłuż osi palców stron grzbietowych oraz dło­niowych.

Rozcieranie:
kciukiem i resztą palców strony grzbietowo-dłoniowej i bocz­nych,
dwoma kciukami strony grzbietowej, bocznych i dłoniowej - ze zgiętych palców wskazujących należy zrobić podpórkę,
pierścieniowe - obejmuje się masowany palec na jego obwo­dzie,
całymi dłońmi.

Ugniatanie:
pierścieniowe,
perystaltyczne – obejmuje/chwyta się masowany palec, małym palcem przy części dystalnej, i kolej­no zaciska się i rozluźnia w kolejności od części dystalnej do proksymalnej.
Ucisk:
koszyczkowy,
pierścieniowy.

Naciąganie z rotacją.
Wałkowanie każdego palca z osobna.

1.2.Masaż śródręcza

Głaskanie:
pasmowe kciukami – dwa masujące kciuki znajdują się obok siebie,
jedną dłonią,
paliczkowe,
grzebykowe strony dłoniowej – należy zgiąć palce w drugich stawach paliczkowych i głaskać drugimi paliczkami.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami,
czwórką,
pasmowe ósemką – obie czwórki opuszek znajdują się obok siebie,
grzebykowe strony dłoniowej.

Ugniatanie:
poprzeczne kłębu i kłębika,
kłębami,
podłużne kłębu i kłębika.

Pressing – uciski kciukami w środku dłoniowej strony śródręcza, oraz z kciukami oddalonymi od siebie o ok. 2 – 3 cm.
Oklepywanie widelcowe strony dłoniowej.
Wibracja.
Rozluźnianie przestrzeni międzykostnych – należy chwycić za głów­ki kości śródręcza i wykonujemy naprzemienne ruchy góra – dół.

1.3.Masaż stawu promieniowo-nadgarstkowego

Głaskanie:
siodełkowe – kciukiem należy objąć nadgarstek od strony dło­niowej i po przedniej powierzchni nadgarstka (od strony kciuka) zgłaskać na stronę grzbietową,
pasmowe kciukami,
czwórką.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami,
zbieżne i rozbieżne kciukami,
czwórką poprzeczne od strony łokciowej do strony promieniowej,
podłużne czwórką, pasmowe ósemką,
pierścieniowe,
rybi ogon – masowany nadgarstek znajduje się między kłębami, wykonuje się naprzemien­ne ruchy w przód i w tył powo­dujące machanie się dłoni.
Naciąganie stawu.
Rozluźnianie stawu - palcami podbija się śródręcze.
Wibracja.

1.4.Masaż przedramienia
Dłoń osoby masowanej należy oprzeć na swoim udzie.

Głaskanie:
jedną dłonią,
dwoma dłońmi,
pasmowe kciukami,
półpierścieniowe – masowane przedramię z trzech stron obejmuje się dłonią z przeciwstawnie ustawionym kciukiem,
pierścieniowe,
paliczkowe,
grzebykowe strony grzbietowej,
poprzecznie ułożonymi dłońmi.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami,
czwórką, jedną dłonią, ósemką, dwoma dłońmi,
grzebykowe strony grzbietowej.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
pierścieniowe,
uciski podłużne i pierścieniowe.
Oklepywanie staccato, miotełkowe strony grzbietowej.
Wibracja.
Rozstrząsanie.

1.5.Masaż stawu łokciowego

1.5.1.Masaż stawu łokciowego zgiętego
Osoba masowana opiera dłoń na swoim udzie.

Głaskanie:
kciukami naprzemiennie z zawinięciem za wyrostkiem łok­ciowym,
czwórkami naprzemiennie z zawinięciem za wyrostkiem łok­ciowym,
daszkowe,
pasmowe kciukami,
podłużne dwoma dłońmi,
poprzecznie ułożonymi dłońmi,
okrężne naprzemienne ósemką i dwoma dłońmi wokół nad­kłykci,
paliczkowe w dole łokciowym,
śrubowe w dole łokciowym,
pierścieniowe.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami,
ósemką,
podłużne dwoma dłońmi,
okrężne naprzemienne ósemką i dwoma dłońmi wokół nad­kłykci.
Ugniatanie poprzeczne strony przyśrodkowej, bocznej oraz obejmując cały staw.
Ucisk pierścieniowy.
Ugniatanie pierścieniowe.
Mięszenie.
Oklepywanie staccato.

1.5.2.Masaż stawu łokciowego wyprostowanego
Masowana kończyna spoczywa na kozetce.

Głaskanie:
pasmowe kciukami, pasmowe ósemką - dół łokciowy na­leży obejść z obu stron po obwodzie (cytrynka),
podłużne całymi dłońmi,
okrężne wokół nadkłykci, wyrostka łokciowego i dołu łok­ciowego.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, pasmowe ósemką wokół dołu łok­ciowego – kółka do środka,
okrężne wokół nadkłykci, wyrostka łokciowego i dołu łok­ciowego,
podłużne całymi dłońmi.

Ugniatanie:
poprzeczne po bokach stawu i obejmując cały staw,
podłużne,
pierścieniowe.

Ucisk:
podłużny,
pierścieniowy.
Staccato po bokach stawu.
Wibracja.

1.6.Masaż ramienia
Osoba masowana opiera dłoń na swoim udzie.

Głaskanie:
oburącz z wejściem do dołu pachowego,
oburącz z zejściem na łopatkę i klatkę piersiową,
daszkowe,
paliczkowe,
poprzecznie ułożonymi dłońmi,
paliczkowe w dole pachowym przy odwiedzionej kończynie,
pierścieniowe.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, czwórką, pasmowe ósemką, jedną dło­nią, dwoma dłońmi, kłębami, grzebykowe,
poprzeczne czwórką dolnego przyczepu mięśnia dwugło­wego.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
ślimakowe – ręka za ręką,
pierścieniowe,
ze skręceniem.

Ucisk:
podłużny,
pierścieniowy.
Mięszenie.
Oklepywanie miotełkowe, szczypanie.
Wibracja.
Wałkowanie.
Rozstrząsanie jedną ręką i oburącz.

1.7.Masaż stawu barkowego
Osoba masowana opiera dłoń na swoim udzie.

Głaskanie:
kciukami naprzemiennie z zawinięciem za wyrostkiem bar­kowym,
całymi dłońmi naprzemiennie z zawinięciem za wyrostkiem bar­kowym,
daszkowe – wyprostowane dłonie przesuwają się od dołu do góry schodząc się tworząc trójkąt,
pasmowe kciukami,
poprzecznie ułożonymi dłońmi,
paliczkowe w dole pachowym przy odwiedzionej kończynie,
kołyska po barku – dłonie ze splecionymi palcami głaszczą obniżając się to z przodu, to z tyłu.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, czwórką, pasmowe ósemką, jedną dło­nią, dwoma dłońmi, kłębami, grzebykami,
przyczepów w odwiedzeniu,
czwórką torebki stawowej przy wyeksponowanym stawie – ręka osoby masowanej raz znajduje się z przodu, raz z tyłu.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
ślimakowe,
pierścieniowe.

Ucisk:
pierścieniowy,
ślimakowy,
podłużny.
Mięszenie.
Oklepywanie:
szczypanie,
miotełkowe,
łyżeczkowe.
Wibracja.
Rozstrząsanie.

2.Masaż klasyczny kończyny dolnej

2.1.Masaż stopy
Stopa i staw skokowy wystają poza kozetkę.

Głaskanie:
podłużne – podłużnie i poprzecznie ułożonymi dłońmi kończąc za piętą,
paliczkowe,
pasmowe kciukami,
grzebykowe podeszwy.

Rozcieranie:
poprzeczne całymi dłońmi palców i śródstopia,
poszczególnych palców,
opracowanie palucha w odwiedzeniu – rozcieranie stawu śródstopno-paliczkowego,
pasmowe kciukami, ósemką,
podłużne całymi dłońmi,
pięty ósemką, kłębami,
grzebykowe podeszwy.

Ugniatanie:
poprzeczne wyniosłości przyśrodkowej i bocznej,
podłużne,
pięty.
Ucisk podłużny.
Pressing – kciukami od pięty do palców stojąc tyłem.
Kształtowanie sklepienia stopy:
kciuki od spodu, należy ściągąć czwórkami stopę wypycha­jąc ją kciukami,
ósemką od spodu,
chwycić stopę od strony przyśrodkowej, ósemką od spodu.
Oklepywanie widelcowe strony podeszwowej.
Wibracja.
Rozstrząsanie.

2.2.Masaż stawu skokowego

Stopa wystaje poza kozetkę, można ją również oprzeć na kozetce podkładając pod nią klin, wierzchołkiem od strony pięty.

Głaskanie:
poprzecznie ułożonymi dłońmi grzbietu i ścięgna Achillesa,
półokrężne kciukami wokół kostek z zakończeniem na ści­ęgnie Achillesa,
dzióbek na kostkach – należy do kostek przyłożyć palce złączone opuszkami i rozprowadzać je promieniście,
okrężne kostek czwórkami i całymi dłońmi,
paliczkowe.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, pasmowe ósemką,
okrężne wokół kostek,
dzióbek,
półokrężne kciukami wokół kostek z zakończeniem na ści­ęgnie Achillesa,
poprzeczne czwórką po stronie grzbietowej stawu i ścięgna Achillesa.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne – jedna ręka ugniata grzbiet stawu, druga ścięgno Achillesa.
Ucisk podłużny.
Wibracja.
Rozstrząsanie.

2.3.Masaż podudzia
Osoba masowana leży na plecach, pod udo należy podło­żyć klin.

Głaskanie:
pasmowe kciukami,
podłużne - podłużnie i poprzecznie ułożonymi dłońmi,
pętlowe – naprzemienne z jednoczesnym zakończeniem,
paliczkowe,
grzebykowe,
pierścieniowe – kciuki należy ułożyć na powierzchni kości pisz­czelowej.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami,
czwórką, pasmowe ósemką, jedną dłonią, dwoma dłońmi, kłębami, grzebykami.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
ślimakowe grupy tylnej,
pierścieniowe,
ze skręceniem tylnej grupy mięśni.

Ucisk:
podłużny,
ślimakowy,
pierścieniowy.
Oklepywanie:
staccato,
miotełkowe.
Wibracja.
Wałkowanie.
Rozstrząsanie.

2.4.Masaż stawu kolanowego
Pod udo lub podudzie należy podłożyć klin, tak aby kolano było ponad kozetką w lekkim zgięciu.

Głaskanie:
kciukami naprzemiennie z zawinięciem za rzepką,
dłońmi naprzemiennie z zawinięciem na rzepką,
daszkowe,
podłużne oburącz,
pierścieniowe - jedna dłoń znajduje się od spodu, druga na kolanie w taki sposób aby nie wywierać dużego nacisku na dół podkolanowy i rzepkę,
paliczkowe dołu podkolanowego,
okrężne czwórkami, całymi dłońmi wokół nadkłykci,
czwórką wokół rzepki,
kierownica - na prostym stawie kciukami wokół rzepki.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, pasmowe ósemką – obrysowując rzep­ką kółka robi się do środka,
czwórką dookoła rzepki,
kierownica,
okrężne wokół nadkłykci,
poprzeczne po bokach stawu,
podłużne całymi dłońmi.

Ugniatanie:
poprzeczne po bokach stawu i obejmując cały staw,
podłużne,
pierścieniowe.

Ucisk:
podłużny,
pierścieniowy.
Mięszenie.
Oklepywanie staccato.
Wibracja:
podłużna,
rzepki – kolano musi być wyprostowane (należy wyjąć klin) – dłoń należy poło­żyć na rzepce, po bokach stabilizując rozstawionym kciukiem i małym palcem.
Rozstrząsanie.

2.5.Masaż uda
Pod podudzie należy podłożyć klin.

Głaskanie:
podłużne - podłużnie i poprzecznie ułożonymi dłońmi,
paliczkowe,
grzebykowe,
spiralne - jedna ręka głaszcze po mięśniu krawieckim, druga po tylnej grupie mięśni,
pierścieniowe (przy dużym obwodzie uda w dwóch, trzech pasmach).

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, pasmowe ósemką,
czwórką, jedną dłonią, dwoma dłońmi, kłębami, grzebykowe.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
pierścieniowe,
ślimakowe,
ze skręceniem,

Ucisk:
podłużny,
ślimakowy,
pierścieniowy.
Mięszenie.
Oklepywanie;
staccato, miotełkowe, łyżeczkowe, półpiąstkowe, szczy­panie.
Wibracja.
Wałkowanie klasyczne i nowoczesne.
Rozstrząsanie.

2.6.Masaż stawu biodrowego
Osoba masowana leży na boku, noga od spodu wy­prostowana, górna lek­ko ugięta w kolanie i biodrze, kolanem oparta na wałku.

Głaskanie:
pasmowe kciukami, pasmowe ósemką,
dookoła krętarza czwórka, kłębem,
naprzemienne kciukami z zawinięciem za krętarzem więk­szym,
naprzemienne dłońmi z zawinięciem za krętarzem więk­szym,
daszkowe,
dookoła krętarza czwórką i kłębem,
ślimakowe,
podłużne - podłużnie i poprzecznie ułożonymi dłońmi.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, ósemką,
podłużne dwoma dłońmi, kłębami.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
ślimakowe.
Ucisk;
podłużny,
ślimakowy.
Mięszenie.
Oklepywanie:
łyżeczkowe,
szczypanie.
Wibracja.
Rozstrząsanie.

2.7.Masaż pośladków
Pod stawy skokowe osoby masowanej można podłożyć wałek w celu lepszego rozluźnienia mięśni kończyn dolnych i pośladkowych.

Głaskanie:
pasmowe kciukami,
naprzemienne dłońmi z zawinięciem,
podłużne - podłużnie i poprzecznie ułożonymi dłońmi,
poprzeczne całymi dłońmi,
paliczkowe podłużne i poprzeczne,
grzebykowe.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, ósemką,
poprzeczne ósemką, grzebykowe,
podłużne dwoma dłońmi, kłębami, grzebykowe.

Ugniatanie:
poprzeczne wzdłuż przebiegu mięśnie pośladkowego wielkiego,
poprzeczne ze skręceniem,
podłużne.
Ucisk podłużny.
Oklepywanie:
szczypanie,
miotełkowe, łyżeczkowe, karate, półpiąstkowe, piąstkowe, paliczkowe (grzbietową stroną palców).

Wibracja:
poprzeczna równolegle do osi ciała,
pionowa w dole kulszowym.
Rozstrząsanie.

3.Masaż klasyczny grzbietu
Osoba masowana leży na brzuchu z rękami ułożonymi wzdłuż ciała. W celu lepszego roz­luźnienia mięśni grzbietu pod stawy skokowe można podłożyć wałek. Dodatkowo przy po­głębionej lordozie pod brzuch można podłożyć poduszkę.

Głaskanie:
odcinkowe – za każdym razem należy zacząć od dolnych odcinków kręgosłupa,
choinkowe – zaczyna się od karku chwyty wykonując w taki sposób, jakby chciało się narysować obrys choinki,
podłużne - podłużnie i poprzecznie ułożonymi dłońmi,
poprzeczne ósemką (od kręgosłupa do linii pachowych),
czwórką z obciążeniem w przestrzeniach międzyżebrowych,
czwórką po kręgosłupie,
ósemką po kręgosłupie – opuszki palców skierowane do siebie,
falanga – wyrostki kolczyste znajdują się między rozstawionym 2 i 3 zgiętym palcem,
okrężne łopatek.

Rozcieranie:
odcinkowe,
pasmowe ósemką,
dwoma dłońmi,
poprzeczne ósemką,
czwórką z obciążeniem w przestrzeniach międzyżebrowych,
okrężne łopatek,
czwórką, ósemką po kręgosłupie,
kciukami wokół wyrostków kolczystych (od C7 w dół),
falanga,
dwoma dłońmi, kłębami,
poprzeczne kłębami po kręgosłupie,
przedramieniem,
mięśni kapturowych.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
ze skręceniem.

Ucisk:
podłużny,
ósemką, czwórką z obciążeniem w przestrzeniach między­żebrowych,
esowaty kciukami jednego mięśnia najdłuższego i obu naraz (od C7 w kierunku kości krzyżowej),
na wyrostki poprzeczne 2. i 3. palcem lub kciukami.
falanga.
Podłużne i poprzeczne przepychanie fałdu.

Oklepywanie:
łyżeczkowe, miotełkowe, półpiąstkowe, karate, szczypanie.
Wibracja:
poprzeczna wzdłuż tułowia i po kręgosłupie,
podłużna po kręgosłupie,
w przestrzeniach międzyżebrowych,
pneumatyczna po kręgosłupie – jedną rękę układa się jak do oklepywania łyżeczkowego palcami skierowanymi w stronę nóg i uderza się w nią pięścią przesuwając się od dolnego odcinka lędźwiowego do górnej części tułowia).
Wałkowanie klasyczne i nowoczesne.
Rozstrząsanie.

4.Masaż klasyczny karku
Chwyty wykonuje się od potylicy w dół, po każdej ze stron opracowując w trzech pasmach.

Głaskanie:
oburącz podłużnie i poprzecznie ułożonymi dłońmi,
paliczkowe,
kciukami od dolnych kątów łopatek z zejściem na barki,
czwórką i kłębem wokół C7.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, pasmowe ósemką,
symetryczne (jedna ręka po lewej, a druga po prawej stronie ciała) ósemką, dwoma dłońmi, kłębami, grzebykami,
wałów mięśni kapturowych,
wokół C7,
kresy karkowej dolnej od wyrostka sutkowatego do wyrostka – kierunek kółek do góry.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
ze skręceniem wałów mięśni kapturowych.

Ucisk:
podłużny dwoma dłońmi,
symetryczny kciukami w kilku pasmach,
kresy karkowej dolnej czwórką.

Mięszenie:
wałów mięśni kapturowych, każdego z osobna oburącz, od barków do karku,
karku od C7 do potylicy.
Oklepywanie:
staccato, miotełkowe, łyżeczkowe, szczypanie – nie oklepu­je się karku.
Wibracja.
Rozstrząsanie.

5.Masaż klasyczny klatki piersiowej
U kobiet należy omijać gruczoły piersiowe.

5.1.Masaż klatki piersiowej w ułożeniu na plecach

Głaskanie:
podłużne całymi dłońmi podłużnie i poprzecznie ułożonymi,
czwórką po mostku,
ósemką i czwórką z obciążeniem w przestrzeniach między­żebrowych,
paliczkowe po mostku i w przestrzeniach międzyżebrowych,
czwórkami dołów podobojczykowych i nadobojczykowych stojąc z tyłu osoby masowanej.

Rozcieranie:
podłużne,
pasmowe ósemką,
czwórką po mostku,
ósemką i czwórką z obciążeniem w przestrzeniach między­żebrowych,
czwórkami dołów podobojczykowych i nadobojczykowych.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
ze skręceniem mięśnia piersiowego większego.

Ucisk:
podłużny dwoma dłońmi,
w przestrzeniach międzyżebrowych,
symetryczny w dołach podobojczykowych.

Oklepywanie:
staccato, miotełkowe, łyżeczkowe, szczypanie.
Wibracja:
poprzeczna wzdłuż tułowia i po mostku,
podłużna po mostku,
w przestrzeniach międzyżebrowych.
Wałkowanie.
Rozstrząsanie.

5.2.Masaż klatki piersiowej w ułożeniu na boku

Głaskanie:
podłużne - podłużnie i poprzecznie ułożonymi dłońmi,
daszkowe,
ósemką w przestrzeniach międzyżebrowych,
czwórką po mostku i kręgosłupie.

Rozcieranie:
podłużne oburącz,
daszkowe,
pasmowe ósemką,
ósemką w przestrzeniach międzyżebrowych,
czwórka po mostku i kręgosłupie.

Ugniatanie:
poprzeczne,
podłużne,
ze skręceniem.

Ucisk:
daszkowy,
ósemką w przestrzeniach międzyżebrowych.
Oklepywanie:
staccato, łyżeczkowe, miotełkowe, szczypanie.
Wibracja:
wzdłuż tułowia,
w przestrzeniach międzyżebrowych.
Wałkowanie.
Rozstrząsanie.

6.Masaż klasyczny brzucha
Osoba masowana leży na plecach, pod kolana należy podłożyć wałek aby roz­luźnić mięśnie brzucha. Masaż wykonuje się zgodnie z ruchem wskazówek zegara (zgodnie z przebiegiem jelita grubego).

Głaskanie:
czwórką żołądka,
czwórką wątroby.
spiralne – zaczyna się od pępka, zataczając coraz większe kręgi kończąc przy lewym talerzu biodrowym,
kierownica – jedna ręka ma cały czas kontakt z brzuchem,
paliczkowe wzdłuż jelita grubego,

Rozcieranie:
czwórką żołądka – przejście do następnego kółka przy łuku żebrowym,
czwórką wątroby – przejście do następnego kółka przy łuku żebrowym,
spiralne,
podłużne oburącz,
czwórką, ósemką jelita grubego,
kłębem, kłębami, grzebykowe jelita grubego – kółka do środ­ka,

Ugniatanie:
poprzeczne od pępka do:
prawego talerza biodrowego,
prawego łuku żebrowego,
lewego łuku żebrowego,
lewego talerza biodrowego,
poprzeczne od prawego talerza biodrowego do lewego łuku że­browego,
poprzeczne od prawego łuku żebrowego do lewego talerza biodrowego,
przepychające – ręka za ręką w stronę dalszą jelita grubego – zaczynając od okrężnicy zstępującej,
poprzeczne mięśnia prostego brzucha:
od pępka do spojenia łonowego,
od pępka do mostka,
od spojenia łonowego do mostka,
podłużne całymi dłońmi.

Oklepywanie:
staccato, łyżeczkowe, pieskiem.
Wibracja:
pionowa na wątrobę i żołądek – w miejscu i schodząca,
poprzeczna i pionowa wzdłuż jelita grubego,
oburącz całego brzucha.
Wałkowanie po bokach i mięśniu prostym brzucha.
Rozstrząsanie.

7.Masaż klasyczny głowy, twarzy, szyi
Masaż wykonuje się stojąc z tyłu osoby masowanej.

7.1.Masaż klasyczny głowy

Głaskanie całymi dłońmi po bokach z zejściem na barki i z tyłu głowy z zawinięciem na łopatkach.

Rozcieranie:
pasmowe kciukami, ósemką stojąc z przodu,
z przepychaniem fałdu – jedna ręka pcha fałd skórny, zaś czwórka drugiej ręki ten fałd rozciera,
ręka za ręką,
fryzjerskie – opuszkami rozstawionych palców.
Ugniatanie poprzeczne.
Oklepywanie:
staccato,
fryzjerskie czoła – ręka w miejsce ręki.
Wibracja.

7.2.Masaż klasyczny czoła

Głaskanie:
naprzemienne od środka czoła do skroni,
jednoczesne oburącz od środka czoła do skroni,
eliptyczne symetrycznie.

Rozcieranie:
jedną ręką od środka czoła do skroni – prawą ręką lewej połowy i odwrotnie,
oburącz od środka czoła do skroni,
z przepychaniem fałdu,
ręka za ręką.

Ugniatanie:
od środka czoła do skroni w pasmach,
od podstawy czoła do góry w pasmach.
Ucisk całymi dłońmi.
Oklepywanie:
staccato, fryzjerskie.
Wibracja jedną ręką i oburącz.

7.3.Masaż klasyczny mięśnia okrężnego oka

Głaskanie:
trzecimi palcami symetrycznie okrężnie od nasady nosa przez brwi, brzegi dolne do nasady nosa,
ósemkowe trzecim palcem – okularki,
ww. głaskania z uciskami na obwodzie oczodołów,
powiek całymi dłońmi.

Rozcieranie:
trzecimi palcami symetrycznie okrężnie od nasady nosa przez brwi, brzegi dolne do nasady nosa – rozcieranie naprzemienne,
ósemkowe trzecim palcem – okularki,
ww. rozcierania z uciskami na obwodzie oczodołów,
powiek całymi dłońmi.

Ugniatanie:
szczypcowe (2. i 3. palcem) po obwodzie oczodołów,
poprzeczne opuszkami palców.
Oklepywanie staccato po mięśniu okrężnym oka.
Wibracja 2. i 3. palcem.

7.4.Masaż klasyczny nosa

Głaskanie:
ułożyć palce na czubku nosa, zejść po skrzydełkach na boki, powrót na czubek, i oburącz zgłaskać po grzbiecie nosa z rozejściem na łuki brwiowe,
naprzemienne i jednoczesne po grzbiecie nosa z rozejściem na łuki brwiowe,
grzbietu nosa na boki.

Rozcieranie:
ułożyć palce na czubku nosa, zejść po skrzydełkach na boki, powrót na czubek, i oburącz zgłaskać po grzbiecie nosa z rozejściem na łuki brwiowe,
naprzemienne i jednoczesne po grzbiecie nosa z rozejściem na łuki brwiowe,
grzbietu nosa na boki.
Ugniatanie od skrzydełek nosa przez grzbiet nosa na łuki brwiowe.
Oklepywanie staccato.

7.5.Masaż klasyczny policzków

Głaskanie:
od kątów żuchwy do uszu,
od kącików ust do uszu,
od nosa do uszu,
od zewnętrznych kątów oczu do uszu,
po krawędzi żuchwy do wyrostków sutkowatych i dalej paliczkowe po mięśniu mostkowo-sutkowo-obojczykowym.
Rozcieranie:
od kątów żuchwy do uszu,
od kącików ust do uszu,
od nosa do uszu,
od zewnętrznych kątów oczu do uszu,
po krawędzi żuchwy do wyrostków sutkowatych i dalej po mięśniu mostkowo-sutkowo-obojczykowym.
Ugniatanie poprzeczne i szczypcowe:
od kątów żuchwy do uszu,
od kącików ust do uszu,
od nosa do uszu,
od zewnętrznych kątów oczu do uszu,
po krawędzi żuchwy do wyrostków sutkowatych i dalej po mięśniu mostkowo-sutkowo-obojczykowym.
Ucisk twarzy całymi dłońmi.

Oklepywanie:
staccato, fryzjerskie (ręka w miejsce ręki).

Wibracja:
twarzy całymi dłońmi,
od kątów żuchwy do uszu,
od kącików ust do uszu,
od nosa do uszu,
od zewnętrznych kątów oczu do uszu,
po krawędzi żuchwy do wyrostków sutkowatych i dalej po mięśniu mostkowo-sutkowo-obojczykowym.

7.6.Masaż klasyczny mięśnia okrężnego ust
Głaskanie trzecimi palcami od środka wargi górnej przez kąci­ki ust do środka wargi dolnej i z powrotem.
Rozcieranie trzecimi palcami od środka wargi górnej przez kąci­ki ust do środka wargi dolnej i z powrotem.
Ugniatanie poprzeczne i szczypcowe.
Formowanie wargi górnej i dolnej – między kciuk i trzeci palec należy chwycić wargę tworząc rynienkę pomagając sobie przy tym palcem wskazującym przytrzymując w tej pozycji przez kilka sekund.

7.7.Masaż klasyczny żuchwy

Głaskanie:
naprzemienne kciukiem i drugim palcem po krawędzi żu­chwy od środka do kąta żuchwy prawą ręką lewej strony i odwrotnie,
kciukiem i drugim palcem symetrycznie jednocześnie.

Rozcieranie:
naprzemienne kciukiem i drugim palcem po krawędzi żu­chwy od środka do kąta żuchwy prawą ręką lewej strony i odwrotnie,
kciukiem i drugim palcem symetrycznie jednocześnie.
Ugniatanie poprzeczne i symetryczne.
Formowanie wargi dolnej – między kciuk i trzeci palec należy chwycić wargę tworząc rynienkę pomagając sobie przy tym pal­cem wskazującym przytrzymując w tej pozycji przez kilka sekund.
Oklepywanie staccato.

7.8.Masaż klasyczny szyi

Głaskanie:
poprzecznie ułożonymi dłońmi dna żuchwy i szyi z mięśniem mostkowo-sutkowo-obojczykowym,
paliczkowe dna żuchwy i szyi.

Rozcieranie:
symetryczne,
ręka za ręką ósemką,
pasmowe po mięśniu mostkowo-sutkowo-obojczykowym.
Ugniatanie poprzeczne i symetryczne dna żuchwy i mięśnia mostkowo-sutkowo-obojczykowego.

Oklepywanie:
staccato dna żuchwy i mięśnia mostkowo-sutkowo-obojczy­kowego,
fryzjerskie (ręka w miejsce ręki) dna żuchwy.
Wibracja.

7.9.Metoda uciskowa w masażu twarzy

Uciski wykonuje się naprzemiennie lub jednocześnie.
Oburącz od środka czoła do skroni.
Od zewnętrznych kątów oczu do góry i tyłu (oko - guzowatość czołowa – ucho).
Od środka brody przez kąciki ust do zewnętrznych kątów oczu.
Od środka brody do uszu.
Od środka brody po żuchwie do wyrostków sutkowatych i dalej po mięśniu mostkowo-sutkowo-obojczykowym.
Od środka brody przez kąty żuchwy, za wyrostki sutkowate po mięśniach kapturowych do przyśrodkowych kątów łopatek.
Od kątów żuchwy przez kości jarzmowe do uszu.
Od uszu przez czoło do przyśrodkowych kątów oczu.
Od uszu przez skrzydełka nosa, po grzbiecie nosa do czoła.
Od uszu do zewnętrznych kątów oczu.
Twarzy całymi dłońmi za uszy i skronie.

7.10.Metoda wibracyjna w masażu twarzy
Masaż wykonuje się w liniach:
Od kącików ust do skroni.
Od skrzydełek nosa do zewnętrznych kątów oczu.
Od środka czoła do skroni.
Od nasady nosa do guzowatości czołowych.


Część B – Masaż segmentarny

8.Masaż segmentarny - diagnostyka
W masażu segmentarnym nie używa się tłustych środków poślizgowych, ponieważ uniemożliwiają poprawne wykonywanie chwytów.

Głaskania (wykonywane na grzbiecie):
Daszkowe: obie dłonie ułożone są na liniach pachowych po obu stronach ciała. Jednocześnie schodzą się przy kręgosłupie głaszcząc w kilku pasmach,
Jednoczesne oburącz: obie dłonie ułożone są obok siebie na linii pachowej. Głaskanie oburącz do kręgosłupa w kilku pasmach po jednej i po drugiej stronie ciała,
Naprzemienne oburącz: jedna ręka spoczywa na tułowiu z prawej strony, druga z lewej. Głaskanie wykonuje się głasz­cząc naprzemiennie na drugą stronę tułowia dochodząc do górnego odcinka piersiowego.

Diagnostyka:
Oglądanie,
Obmacywanie,
Opukiwanie metodą Grugurina: opuszką trzeciego ugiętego palca opukuje się po obu mięśniach najdłuższych grzbietu,
Chwyt na mięsień najdłuższy grzbietu: wykonuje się rozciera­nie segmentarne po mięśniu, do następnego kółka przecho­dząc po zewnętrznej krawędzi mięśnia,
Strefa Dicke’a: dłoń ułożyć na mięśniu najdłuższym grzbietu, zaś drugą ręką na nią napychać fałd skórny,
Poprzeczne i podłużne przepychanie fałdu.
Chwyty diagnostyczne wykonuje się na całym ciele, w miej­scach, w których można spodziewać się znaleźć zmiany odrucho­we, polecając osobie masowanej, aby relacjonowała swoje od­czucia.

9.Masaż segmentarny grzbietu

Przyśrubowanie prawostronne: Stanąć z lewej strony osoby masowanej, prawą dłoń ułożyć poprzecznie na kości krzyżo­wej, kciuk odwiedziony na kręgosłupie lędźwiowym. Należy ze­pchnąć fałd, by następnie podciągnąć go zgiętą czwórką, kciuk należy dostawić do drugiego stawu międzypaliczkowego palca wskazujące­go. Wykonuje się rozcieranie segmentarne, dopychając mięsień do kręgosłupa (przejście do następnego kółka po ze­wnętrznej powierzchni mięśnia najdłuższego grzbietu) jedno­cześnie nie wchodząc linią czwórki na mięsień.

Przyśrubowanie lewostronne: Stanąć z lewej strony osoby masowanej, prawą dłoń ułożyć na kości krzyżowej z palcami równolegle skierowanymi do kręgosłupa (palce skierowane w stronę głowy), z odwiedzionym kciukiem. Okręcić dłoń w prawo o kąt 90 stopni, podpychając fałd kciukiem. Dostawić odwiedziony kciuk lewej ręki i wykonać 3 segmentarne kółka, następnie przytrzymać mięsień lewym kciukiem (kciuk ułożony równolegle do kręgosłupa) przy kręgosłupie (mięsień dopchnięty do kręgosłupa), prawym kciukiem przejąć mięsień spod lewego kciuka, lewy kciuk dostawić obok. Wykonać 3 segmentarne kółka – czynność powtarzać aż do osiągnięcia górnych segmentów klatki piersiowej.

Chwyt na wyrostki kolczyste: Stanąć z lewej strony osoby masowanej, na wyrostki kolczyste dolnych segmentów lędźwiowych przyłożyć 2. i 3. palce obu rąk, opuszkami palców skierowanymi do siebie. Rozsunąć ręce, rozsunąć palce, ści­snąć palce tworząc fałd, dosunąć ręce do siebie robiąc krzyżyk z fałdu. Rozcierać naprzemiennie, następnie oderwać palce ręki będącej bliżej kości krzyżowej i dostawić je do palców ręki będącej bliżej głowy. Znowu rozsunąć ręce i postępować dalej tak jak opisano wyżej do osiągnięcia górnych segmentów pier­siowych.

Chwyt na wyrostki kolczyste kciukami i palcami wskazującymi: postępowanie podobne do przedstawionego w poprzednim punkcie, z tą różnicą, że chwyt wykonuje się używając kciuków i palców wskazujących.

Piłowanie: Stanąć z lewej strony osoby masowanej, ręce z od­wiedzionymi kciukami spoczywają
na kościach biodrowych (kciuki opierają się na lewym talerzu biodrowym, palce wskazu­jące na prawym talerzu biodrowym). Ręce należy rozsunąć ciągnąc rękę bliższą głowy w kierunku głowy, następnie zsunąć tworząc fałd – rozcierać go naprzemiennymi ruchami posuwi­sto-zwrotnymi. Następnie prawą rękę dostawić do lewej, odsu­nąć lewą rękę od prawej ciągnąc po skórze i zbliżyć obie ręce do siebie tworząc pomiędzy nimi fałd, który rozciera się rucha­mi posuwisto-zwrotymymi. Postępowanie powtarzać do osiągnięcia górnego odcinka piersiowego. Chwyt można rów­nież wykonywać przykładając do grzbietu krawędzie dłoni (strona tylna dłoni).

Posuw prawostronny: Stanąć z prawej strony osoby masowa­nej. Prawy kłębik ułożyć na prawym mięśniu najdłuższym grzbietu przy kości krzyżowej, lewą ręką chwycić za miednicę z lewej strony. Prawą ręką piłować (ruchy posuwisto-zwrotne), lewą wykonując nieznaczne ruchy przeciwstawne i stabilizujące miednicę.

Posuw lewostronny: Stanąć z lewej strony osoby masowanej i wykonywać chwyt analogicznie jak posuw prawostronny.

Ciągnienie: Stanąć z lewej strony osoby masowanej, ułożyć lewą rękę na kręgosłupie, środkowym palcem na wyrostku kol­czystym, a drugim i czwartym na wyrostkach poprzecznych (palce skierowane w stronę kości krzyżowej), obciążyć drugą ręką i uciskać każdy krąg posuwając się do Th1.

Chwyt okołołopatkowy prawy: Stanąć z lewej strony osoby masowanej. Głowa osoby masowanej leży na prawym boku, lewą ręką chwycić za prawy bark, prawą zataczać koła wokół dolnego kąta łopatki w celu rozluźnienia. Gdy osoba masowa­na się rozluźni, unieść jej bark, a prawą ręką z odwiedzionym kciukiem wejść pod łopatkę. Wykonać 3 – 5 zasysających ruchów, następnie rozcierać kciukiem wzdłuż przyśrodkowego i górnego brzegu łopatki dochodząc do barku, skąd razem z czwórką lewej ręki rozcierać dochodząc do głowy.

Chwyt okołołopatkowy lewy: Stanąć z prawej strony osoby masowanej. Chwyt wykonywać analogicznie jak chwyt okołoło­patkowy prawy.

Chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki prawostronny: Stanąć z lewej strony osoby masowa­nej, dłoń ułożyć na początku mięśnia nadgrzebieniowego w okolicy wyrostka barkowego. Kilka razy przegłaskać do­kręgosłupowo, następnie rozcierać segmentarnie do kręgosłu­pa (przejście do następnego kółka górą). Podobnie wykony­wać chwyt na mięśniu podgrzebieniowym, z przejściem do na­stępnego kółka dołem. Dolny kąt łopatki zacząć opracowywać w połowie długości jej bocznego brzegu. Głaskanie i rozciera­nie segmentarne wykonywać dochodząc do połowy brzegu przyśrodkowego, przejście do następnego kółka dołem.

Chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki lewostronny: Stanąć z prawej strony osoby masowa­nej i opracowywać analogicznie jak chwyt prawostronny.

Wibracja segmentarna: Wykonywać wibrację prawą ręką od środkowej linii pachowej prawej do kręgosłupa w kilku pasmach, następnie po kręgosłupie od kości krzyżowej dogło­wowo. Następnie opracować lewą stronę ciała od środkowej li­nii pachowej do kręgosłupa oraz kręgosłup. Można również wy­konać wibrację daszkową, kończąc wibracją kręgosłupa.

10.Masaż segmentarny miednicy

10.1.Masaż miednicy na leżąco

Chwyt na kość krzyżową: Stanąć z lewej strony osoby masowanej. Prawą ręką głaskać w pasmach:
wzdłuż grzebienia kolczystego po prawej stronie od S5 do dolnych kręgów lędźwiowych,
od S5 do środka grzebienia biodrowego,
od S5 do górnego przedniego kolca biodrowego, za którym należy zakręcić w kierunku kręgosłupa, ściągając fałd do kręgosłupa.
W tych samych pasmach należy wykonać rozcierania seg­mentarne, kierunek kółek jak w chwycie przyśrubowania.
Lewą stronę opracować podobnie, zostając z lewej strony osoby masowanej.
Przyśrubowanie prawostronne i lewostronne z masażu grzbietu.
Chwyt na wyrostki kolczyste dwoma sposobami z masażu grzbietu.
Piłowanie z masażu grzbietu.

Wstrząsanie miednicy: Ręce wsunąć pod brzuch osoby masowanej i podrzucać miednicę rozchodząc się rękami na boki.

10.2.Masaż miednicy na siedząco

Chwyt na mięśnie pośladkowe: Osoba masowana siedzi na lewym pośladku, prawy wystaje poza taboret. Głaskania wy­konuje się w pasmach od krętarza większego do:
guza kulszowego,
otworu odbytniczego,
kości ogonowej,
W tych samych pasmach wykonuje się rozcieranie segmen­tarne, z przejściem do następnego kółka dołem (od strony kończyny dolnej). Lewą stronę należy opracować analogicznie.

Chwyt na grzebień biodrowy: Dłonie z odwiedzionymi kciukami należy ułożyć na początku talerzy biodrowych. Wykonać gła­skanie do kręgosłupa. W tych samych pasmach wykonać roz­cierania segmentarne, z przejściem do następnego kółka dołem.

Chwyt na spojenie łonowe: Ręce ułożyć na spojeniu łonowym, palcami zwróconymi do siebie. Rozsunąć i zsunąć ręce two­rząc fałd, następnie rozchodząc się na boki rozcierać klasycz­nie naprzemiennie, robiąc kółka do dołu.

Chwyt na pęcherz moczowy: Wykonuje się podobnie jak chwyt na spojenie łonowe, z tą różnicą, że teraz wykonuje się roz­cierania segmentarne, jednoczesne, z przejściem do następ­nego kółka górą (od strony tułowia).

Chwyt na więzadło pachwinowe: Kłębikami ułożonymi w pachwinach należy przegłaskać pachwiny w kierunku na ze­wnątrz. Następnie w tych samych pasmach rozcierać segmen­tarnie, jednocześnie, z przejściem do nastpnego kółka dołem (od strony kończyny dolnej).

Chwyt biodrowy: Lewą ręką chwycić lewy bark osoby masowa­nej, odchylić ją, prawą rękę ułożyć na grzebieniu biodrowym, osobę masowaną przywracamy do pozycji wyjściowej (piono­wej), prawą ręką wykonywać ruchy piłujące, przesuwając ją na tylną stronę grzbietu. Po lewej stronie wykonać analogicznie.

Wstrząsanie miednicy: Osoba masowana jest oparta rękami o oparcie z przodu. Ułożyć ręce pod jej pępkiem i podrzucać roz­chodząc się na boki.

11.Masaż segmentarny klatki piersiowej

Masaż wykonuje się w pozycji siedzącej, osoba masowana opiera ręce z przodu.
Przyśrubowanie obustronne: Dłonie na bokach bioder, kciuki odwiedzione równolegle do kręgosłupa. Ściągnąć kciuki do dołu i do kręgosłupa tworząc fałd. Rozcierać klasycznie jedno­cześnie, z przejściem do następnego kółka po stronie ze­wnętrznej. Palce oparte o boki tułowia przesuwać co kilka cen­tymetrów, kciukami w tym czasie trzymając fałd mięśniowy. Dojść do Th1 zeskakując kciukami po wale mięśnia kap­turowego.

Chwyt na mostek: Ręce włożyć pod pachy, dłonie palcami skierowanymi w górę ułożyć na wyrostku mieczykowatym. Roz­sunąć i zsunąć ręce tworząc fałd. Rozcierać klasycznie na­przemiennie kierując się ku szyi, kółka wykonując do środka (przejście po stronie zewnętrznej).

Chwyt na mostkowe przyczepy żeber: Objąć ramiona osoby masowanej, palce ułożyć w przestrzeniach międzyżebrowych. Rozcierać w miejscu, następnie przełożyć każdy palec po kolei do wyżej położonej przestrzeni międzyżebrowej, rozcierać kilka razy w miejscu. Chwyty powtarzać do osiągnięcia górnych że­ber.

Chwyt na mięśnie podobojczykowe: Głaszczemy dół pod­obojczykowy od rękojeści mostka do barków. Rozcierać seg­mentarnie, do następnego kółka przechodząc dołem.

Chwyt na przestrzenie międzyżebrowe: Głaskać symetrycznie od mostka wzdłuż przestrzeni międzyżebrowych w trzech pasmach, następnie wykonywać rozcierania segmentarne, z przejściem do następnego kółka dołem.

Chwyt okołołopatkowy: Wydonuje się go podobnie jak w masa­żu grzbietu (tym razem w pozycji siedzącej). Aby ułatwić od­wiedzenie łopatki można rękę osoby masowanej włożyć z tyłu za pasek.

Chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki: Wykonuje się je podobnie jak w masażu grzbietu (tym razem na siedząco).

Chwyt na mięsień kapturowy: Ułożyć dłonie pod potylicą. Gła­skać na barki z odwiedzionymi kciukami, dołączyć kciuki do dłoni i głakać w górę napychając fałd kciukami, następnie koły­szącymi ruchami rozcierać naprzemiennie schodząc do bar­ków.

Chwyt podłopatkowy: Lewą rękę przyłożyć stroną dłoniową na żebrach przy dolnym kącie łopatki, prawą pociągnąć bark w celu odchylenia łopatki, następnie pod łopatkę wsunąć lewą dłoń. Rozcierać spiralnie (klasycznie), kółka wykonując do ło­patki (przejście do następne go kółka od strony przyśrodkowej) wzdłuż przyśrodkowego brzegu łopatki do wyjścia spod niej. Następnie ułożyć rękę stroną grzbietową na żebrach i chwyt wykonać podobnie. Lewą łopatkę opracować analogicznie.

Sprężynowanie klatki piersiowej: Objąć osobę masowaną wsuwając rące pod jej pachy, opierając dłonie na przedniej po­wierzchni klatki piersiowej. Wspomagać wydech, naciskając na klatkę, stawić opór przy wdechu z nagłym zwolnieniem naci­sku. Chwyt wykonać w dwóch, trzech pasmach przy górnym paśmie obejmując ramiona osoby masownej.
Wibracja: Wibrację wykonuje się tak jak w masażu segmen­tarnym grzbietu (trzema sposobami). Przy wibracji daszkowej zacząć od przedniej powierzchni klatki piersiowej.

12.Masaż segmentarny karku i głowy

Na masaż segmentarny karku składają się chwyty 1 – 5, zaś na masaż segmentarny głowy składają się chwyty 1 – 12. Po­zycja osoby masowanej w pozycji siedzącej.
Przyśrubowanie obustronne: jak w masażu klatki piersiowej.

Chwyt okołołopatkowy: jak w masażu klatki piersiowej.
Chwyt na mięsień nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy i dolny kąt łopatki: jak w masażu klatki piersiowej.

Chwyt na mięśnie karku:
głaskanie w trzech pasmach:
od wyrostka barkowego do wyrostka sutkowatego,
od przyśrodkowego kąta łopatki do potylicy pomiędzy otwo­rem potylicznym a wyrostkiem sutkowatym,
od dolnego kąta łopatki do otworu potylicznego, lekko w prawo od osi ciała.
W tych samych pasmach należy wykonać rozcieranie segmentar­ne, z przejściem do następnego kółka górą (nie od strony kręgosłupa). W analogiczny sposób należy opracować lewą stronę ciała.

Opracowanie kresy karkowej dolnej i górnej: Kresę karkową dolną głaszcze się czwórką, opuszkami w jednej linii, od wy­rostka sutkowatego do otworu potylicznego, następnie należy wy­konać rozcieranie segmentarne (przejście dołem), rozcieranie spiralne oraz uciski. Następnie należy opracować lewą kresę karkową. Analogicznie należy opracować kresę karkową górną.

Głaskanie poprzeczne grzbietu nosa z rozejściem po czole do uszu.
Głaskanie naprzemienne od środka czoła do uszu.
Rozcieranie czoła z przepychaniem fałdu – jedna ręka pcha fałd skórny, zaś czwórka drugiej ręki ten fałd rozciera.
Głaskanie powiek oburącz.
Głaskanie w dół głowy z odwiedzionymi kciukami na barki.
Głaskanie w dół głowy z pętlą wokół łopatek.
Rozcieranie czepca ścięgnistego z przepychaniem fałdu: trzy pasma po każdej stronie od czoła do potylicy, zarówno po prawej jak i po lewej stronie zaczynając nad uchem.

13.Masaż segmentarny brzucha

Osoba masowana leży na plecach. Wykonuje się masaż klasyczny, dołączając rozcieranie segmentarne, chwyty dobierając w za­leżności od tego jaki efekt zamierza się osiągnąć. Chwyty wykonuje się w następującej kolejności:
Masaż okrężnicy zstępującej (w kierunku okrężnicy esowatej),
Masaż okrężnicy poprzecznej (w kierunku okrężnicy zstępującej),
Masaż okrężnicy wstępującej, od niej poprzez okrężnicę poprzeczną, okrężnicę zstępującą do okrężnicy esowatej.

Segmentarny chwyt na wątrobę: Prawą dłoń należy przyłożyć pod prawy łuk żebrowy, blisko linii białej. Osoba masowana wykonuje wdech, następnie wydech, w trakcie którrego z lekkim naciskiem należy przesuwać dłoń o kilka centymetrów na obwód, następnie osoba masowana wykonujemy wdech, podczas którego należy nieznacznie przesunąć dłoń w kierunku linii białej z nieznacznym naciskiem. Czynność powtarzać aż do zejścia z powłok brzusznych.

14.Masaż segmentarny kończyny górnej

Masaż wykonuje się dosercowo, stosując masaż klasyczny dołączając rozcieranie segmentarne, chwyty dobierając w za­leżności od tego jaki efekt zamierza się osiągnąć. Kolejność postępowania:

Masaż stawu barkowego.
Masaż ramienia.
Masaż stawu łokciowego.
Masaż przedramienia.
Masaż stawu nadgarstkowego.
Masaż śródręcza.
Masaż palców.
15.Masaż segmentarny kończyny dolnej

Masaż wykonuje się dosercowo stosując masaż klasyczny, dołączając rozcieranie segmentarne, chwyty dobierając w za­leżności od tego jaki efekt zamierza się osiągnąć. Kolejność postępowania:

Masaż stawu biodrowego.
Masaż uda.
Masaż stawu kolanowego.
Masaż podudzia.
Masaż stawu skokowego.
Masaż stopy.

Część C – Inne

16.Ćwiczenia przy dolegliwościach kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym

Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, kończyny dolne wy­prostowane, kończyny górne wzdłuż tułowia.
wciskanie kończyn dolnych w podłoże,
zginanie grzbietowe stóp,
zginanie podeszwowe stóp,
zginanie grzbietowe stóp z jednoczesnym oderwaniem głowy i barków od podłoża (patrzenie na stopy),
przyciąganie rękami raz jednego, raz drugiego kolana do klatki piersiowej nie odrywając głowy od podło­ża,
przyciąganie rękami raz jednego, raz drugiego kolana do klatki piersiowej z jedno­czesnym uniesieniem głowy,
przyciąganie rękami obu kolan do klatki piersiowej nie odrywając głowy od podłoża,
przyciąganie rękami obu kolan do klatki piersiowej z jednoczesnym uniesieniem głowy i barków,
przyciąganie obu kolan do klatki piersiowej raz po jednej, raz po drugiej stronie nie odrywając głowy od podłoża,

Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, kończyny dolne zgięte w kolanach, kończyny górne wzdłuż tułowia.
unoszenie bioder.

Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, kończyny dolne zgięte w kolanach, kończyny górne wyciągnięte przed siebie.
oderwanie głowy i barków od podłoża z jednoczesnym położe­niem dłoni na kolanach,
skłony na boki, dłonie obok siebie raz po jednej stronie kolan, raz po drugiej stronie kolan.

Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, kończyny dolne zgięte w kolanach, palce rąk splecione na karku:
skrętoskłon, z uniesieniem barków, z przyciągnięciem lewego kolana do prawego łokcia i odwrotnie,

Pozycja wyjściowa: klęk podparty:
unoszenie przed siebie ręki raz jednej, raz drugiej,
prostowanie w tył jednej nogi, później drugiej,
jednoczesne unoszenie lewej ręki i prawej nogi, następnie zmiana kończyn itd.
przyciąganie jednego kolana do klatki piersiowej z jedno­czesnym skłonem głowy w jego kierunku, na­stępnie zmiana nogi,
koci grzbiet – podnoszenie i opuszczanie grzbietu.

Pozycja wyjściowa: siad klęczny na piętach:
przesuwanie dłoni w przód po podłożu, powrót itd.,
siadanie raz po jednej, raz po drugiej stronie pięt z rękami wyciągniętymi w przód,
Pozycja wyjściowa: leżenie na plecach, nogi zgięte w kolanach, ręce wyciągnięte na boki:
kładnięcie kolan raz na jedną, raz na drugą stronę nie odrywa­jąc łopatek od podłoża.

Pozycja wyjściowa: leżenie na brzuchu, kończyny górne wyciągnięte przed sobą:
unoszenie raz jednej kończyny górnej, raz drugiej itd.,
jednoczesne unoszenie obu kończyn górnych,
unoszenie tułowia (w stanach lekkich).

Pozycja wyjściowa: leżenie na brzuchu, ręce wzdłuż ciała:
jednoczesne unoszenie obu kończyn górnych,
dłonie przy biodrach, łączenie łokci za plecami.
Pozycja wyjściowa: leżenie przodem, kolana znajdują się na podło­żu, tułów uniesiony na prostych kończynach górnych. Dociskanie miednicy do podłoża, cały czas przy wyprostowanych łokciach.

17.Ćwiczenia odcinka szyjnego kręgosłupa

Pozycja wyjściowa: siedzenie z rękami na udach lub stanie z kończynami górnymi wzdłuż ciała.
obroty rotacyjne głowy,
skłony karku na boki – każdy skłon starać się pogłębiać jedno­stajnie, nie powodując szarpnięć – każdy skłon trwa kilkanaście sekund,
skręty karku na boki – obracać głowę na boki – każdy skręt trwa kilkanaście sekund,
skłony karku w przód i w tył – każdy skłon starać się pogłębiać jednostajnie, nie powodując szarpnięć – każdy skłon trwa kilkanaście sekund.