[massagewarsaw]

Puls Uczelni 2015 (9) 3

Iwona Wilk

STRESZCZENIE

Masaż pozytywnie wpływa na organizm człowieka, niezależ-
nie od wieku. Wspomaga pracę serca, układu oddechowego
i odporność organizmu. W masażu poprzez dotyk stymulujemy
receptory czucia powierzchownego zlokalizowane
w skórze i dzięki temu możemy zainicjować rozwój motoryki
dziecka. Rodzice powinni wykonywać masaż Shantala,
ponieważ w prosty sposób mogą wspomóc prawidłowy rozwój
swojego dziecka.

Prezentowany w artykule rodzaj masażu
polega na stosowaniu wyłącznie techniki głaskania powierzchownego
na poszczególnych częściach ciała, które masuje się
w odpowiedniej kolejności, we właściwym kierunku i w okre-
ślonym tempie. Ruchy są proste i łatwe do odtworzenia dla
rodzica.

Masaż Shantala wykonywany systematycznie i prawidłowo
pozytywnie oddziałuje na psychikę dziecka. Uspokaja, ułatwia
zasypianie, zmniejsza objawy kolki. Przede wszystkim
pomaga w wytworzeniu więzi pomiędzy rodzicami a dzieckiem,
dając poczucie bezpieczeństwa i wsparcia. Cechą charakterystyczną
tego rodzaju masażu jest fakt, iż odbiorca, czyli
dziecko, i wykonawca, czyli rodzic, czerpią pozytywne doznania
płynące z dotyku i bliskości. Masaż umożliwia obu stronom
wyciszenie, uspokojenie i chwilę relaksu.

Wstęp

Masaż stosowany u dzieci wpływa na wiele procesów
fizjologicznych i odgrywa istotną rolę w kształ-
towaniu i rozwoju młodego organizmu. Wspomaga
pracę układu krążenia, odpornościowego i oddechowego [1].

Powoduje zwiększenie wydzielania hormonu
wzrostu, usprawnienie procesu wchłaniania i przyswajania
substancji odżywczych oraz uspokojenie i wyciszenie
układu nerwowego [1,2]. Masaż opiera się na
działaniach stymulowanych poprzez dotyk. To podstawowe
ogniwo odbioru i przekazywania bodźców [3].

Doznania czuciowe z tym związane odbierane są
poprzez skórę, która jest największym organem percepcji
ciała. To właśnie od sprawności percepcji skóry,
pośrednio uzależniony jest prawidłowy rozwój dziecka [4–7].

Odpowiednio stymulowane receptory, zlokalizowane
w obrębie palców i dłoni, warunkują rozwój
umiejętności dotykania i chwytania. Prawidłowa wraż-
liwość w zakresie czucia dotyku na dużych powierzchniach
ciała, np. na brzuchu, warunkuje właściwy rozwój
umiejętności ruchowych takich jak: obrót z pleców na
brzuch, leżenie na brzuchu czy raczkowanie [1,8].

Jednym z rodzajów masażu stosowanym u dzieci
jest masaż Shantala. Wpływa on pozytywnie zarówno na
masowane dziecko, jak na masujące je osoby. U dziecka
przede wszystkim rozwija zmysł dotyku, relaksuje,
wycisza, uspokaja, ułatwia zasypianie, koi ból. Rodzic
natomiast odczuwa spokój, wytchnienie, relaks i pewność
siebie w pełnieniu roli opiekuna i przewodnika [9,6].

Ponadto, dla odbiorcy masażu zabieg jest źró-
dłem bodźców stymulujących pracę receptorów czucia
powierzchownego i głębokiego [5,6]. Masującemu
daje wiedzę o stanie czynnościowym tkanek i pozwala
na ich ocenę [3].

Frederick Leboyer, francuski lekarz, był pierwszym,
który opisał tradycyjną indyjską technikę masażu, zwaną
później masażem Shantala. Podczas podróży po Indiach
pewnego dnia zobaczył siedzącą na ulicy hinduską
kobietę, miała ona położone na nogach niemowlę,
które głaskała. Zaobserwował, że po chwili głaskania
przeraźliwie płaczące dziecko uspokoiło się.

Zobaczył w tych prostych ruchach miłość, bliskość, ciepło, oddanie,
czułość, wielkie uczucie wyrażone dotykiem. Dotykiem
spokojnym, łagodnym, powolnym, harmonijnym,
delikatnym. Później pisał: „Być noszonym, kołysanym,
trzymanym, głaskanym, masowanym to pokarm równie
ważny jak witaminy, proteiny, sole mineralne” [9].

Masaż Shantala jest szeroko znany i stosowany
w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. Na terenie Europy
szczególnie popularny jest w Holandii [10]. Nie jest
zabiegiem terapeutycznym, a jedynie środkiem wspomagającym
kształtowanie prawidłowego środowiska
rozwojowego. Stanowi formę kontaktu poprzez
dotyk, pozwala na lepsze poznanie zachowań i reakcji
dziecka, umożliwia wytworzenie więzi emocjonalnej,
buduje wzajemne relacje [6]. Rodzicowi daje poczucie
pewności siebie i świadomość, że tak niewielki wysi-
łek może zrobić tak wiele dla rozwoju i przyszłości dziecka [5].

Masaż Shantala jest przykładem, iż zabieg
masażu nie musi składać się z trudnych technik, skomplikowanych
i złożonych metodyk, wystarczy delikatne
głaskanie, aby uzyskać pozytywny wpływ na mały
organizm.

Celem pracy jest propagowanie wśród rodziców
idei stosowania masażu Shantala i motywowanie ich
do podjęcia się masowania swoich dzieci.

Zasady i sposób wykonywania masażu

Miejsce i warunki zabiegu

Aby masaż miał pozytywny wpływ na dziecko,
należy zapewnić odpowiednie warunki do jego wykonania.

Przede wszystkim wskazany jest komfort cieplny –
temperatura pomieszczenia powinna wynosić 23°C.
Kolejnym krokiem jest wybór odpowiedniego miejsca
do jego przeprowadzenia. Warunki te najlepiej spełnia
podłoga lub materac. Podczas wykonywania masażu
nieodzowne jest wykluczenie czynników mogących
zaburzać jego przebieg (tj. obecność innych dzieci,
hałas, głośna muzyka).

Należy również wybrać odpowiednią
porę, tak aby była dostosowana do rytmu oko-
łodobowego dnia dziecka (podczas masażu dziecko nie
może być głodne ani nadmiernie najedzone). Masażu
nie wykonuje się w porze kąpieli, karmienia ani w przypadku
zmęczenia czy rozdrażnienia dziecka. Czas trwania
pierwszych zabiegów jest krótki. Rozpoczyna się
od opracowania jednej części ciała przez 8–10 minut.

Natomiast po dłuższym stosowaniu zabiegów można
masować całe ciało w czasie 25–30 minut. Masaż
można wykonywać codziennie lub co drugi dzień. Niemowlę
jest masowane bez ubrania, natomiast starsze
dzieci – w pieluszce lub majteczkach [9–11]. Wskazane
jest, aby środek poślizgowy stosowany w masażu był
antyalergiczny i naturalny (np. olejek kokosowy, olejek
z migdałów, oliwka stosowana do pielęgnacji ciała
dziecka) [1,10].

W trakcie zabiegu można wsłuchiwać
się w spokojną, łagodną muzykę. Pozwala ona wykonawcy
poczuć atmosferę relaksu, prowadzić ruchy
zgodnie z muzyką, zachowując odpowiednie tempo
i rytm, nadając łagodności i delikatności wykonywanym
gestom [10].

Techniki stosowane w masażu

W masażu Shantala główną techniką jest głaskanie
powierzchowne, które powoduje odkształcanie
sprężyste jedynie naskórka i warstwy brodawkowatej
skóry właściwej wraz z włosami leżącymi na jej
powierzchni.

Dlatego też ruchy wykonywane w trakcie
masażu powinny być delikatne, płynne, powolne,
naprzemienne i przyzwyczajać do dotyku przy zachowaniu
ciągłego kontaktu z masowanym ciałem. Wskazane
jest rytmiczne wykonywanie ruchów i wielokrotne
ich powtarzanie, ok. 7–9 razy. Kierunek ruchu jest
odmienny, w zależności od masowanej części ciała.
Pozycją wyjściową do wykonywania masażu jest siad
prosty.

Dziecko układa się na pleckach z lekko odwiedzionymi
nóżkami, twarzą do masującego, na jego
kończynach dolnych. Podczas wykonywania masażu
kończyn ruch prowadzi się od części proksymalnych
do części dystalnych. Na klatce piersiowej obowią-
zuje kierunek od środka mostka na boki, a na brzuchu
zgodnie z przebiegiem jelita grubego i mięśnia prostego
brzucha. Grzbiet masuje się po obu stronach
kręgosłupa, od potylicy w kierunku pośladków i koń-
czyn dolnych.

Na twarzy wybiera się kierunek od linii
pośrodkowej do skroni i ucha (na boki). Ręce masują-
cego mają być rozluźnione, jak podkreśla autor książki
Shantala – tradycyjna sztuka masażu, jest to możliwe
tylko wtedy, gdy oddech będzie miarowy, zrównowa-
żony i spokojny, tylko to pozwoli uzyskać harmonię
ruchu właściwą dla masażu [9].

Na kończynach górnych i dolnych wykonuje się
charakterystyczny dla tego rodzaju masażu ruch zwany
„obrączkowym” lub chwytem „dojenia” (tzn. jest to
chwyt cylindryczny ramienia dziecka wykonany oburącz;
z przesuwaniem dłoni masującego od części
proksymalnych do części dystalnych). Na kończynach
stosuje się również techniki przypominające wykonywanie
„pokrzywki” lub „dokręcanie śruby” (chwyt
cylindryczny uda dziecka wykonywany oburącz w połą-
czeniu z ruchem obrotowym prowadzonym od czę-
ści proksymalnych do części dystalnych: jednocześnie
jedną dłonią w prawo drugą w lewo) [10,11].

Nazewnictwo wyżej wymienionych ruchów nie jest typowym
i charakterystycznym dla masażu Shantala, wynika
raczej z chęci zobrazowania ruchów wykonywanych
podczas zabiegu. W dostępnej literaturze z tego zakresu
stosowane są jeszcze inne nazwy, np. ruchy wykonywane
na powłokach brzusznych opisywane są przy
użyciu sformułowań typu: „I love you” czy „Zorro” [10].

Należy podkreślić, iż Frederick Leboyer w swojej książce
nie używał żadnych specjalistycznych nazw, autor chciał
ukazać przede wszystkim prostotę ruchu i nie zamierzał
nadawać temu, co widział i opisywał, miana wielkiego
zabiegu [9].

Wskazania

Masaż Shantala przeznaczony jest przede wszystkim
dla zdrowych dzieci jako forma profilaktyki. Wykorzystywany
jest także u dzieci chorych jako zabieg
wspomagający proces rehabilitacyjno-terapeutyczny
[5]. Wtedy stanowi część przygotowawczą
do terapii specjalnych, stosowanych w procesie usprawniania.

Przeciwwskazania

W  masażu Shantala, tak jak w  każdym innym
masażu, występują przeciwwskazania do wykonywania
zabiegu. Nie wykonuje się go u dzieci z rozpoznaniem
zmian chorobowych tkanki skórnej o podłożu
infekcyjnym (paciorkowcowym), dziedzicznym (rybia
łuska), alergicznym (atopowe zapalenia skóry), grzybiczym,
wirusowym czy nowotworowym. Wśród przeciwwskazań
wymienia się również choroby układu
oddechowego, stan podgorączkowy i gorączkę, dysplazję
stawów biodrowych i limfadenopatię, stany zapalne
są także przeciwwskazaniem do wykonywania zabiegu [1,11].

Metodyki masażu

Metodyka masażu Shantala obejmuje opracowanie
w odpowiedniej kolejności: klatki piersiowej, koń-
czyn górnych, powłok brzusznych, kończyn dolnych
w pozycji leżenie tyłem (na plecach). Następnie opracowanie
grzbietu w pozycji leżenia przodem (na brzuchu)
i na końcu opracowanie twarzy w pozycji leżenia
tyłem [9–11].

Szczegółowa metodyka w masażu Shantala

Na klatce piersiowej wykonujemy:

– głaskanie, tzw. „otwieranie książki” – są to ruchy
prowadzone od środka klatki, od mostka na boki
ciała, oburącz jednocześnie (rycina 1),

– głaskanie, tzw. „ruch skrzyżny” – ruch rozpoczyna
lewa ręka, przemieszczając się od lewej strony
żeber do prawego barku. Prawa dłoń analogicznie
podąża od prawej strony żeber do lewego
barku (rycina 2).

Na kończynie górnej wykonuje się:

– głaskanie powierzchowne od barku do dłoni,
chwytem cylindrycznym, obejmującym – chwytamy
ramię dziecka i przesuwamy w kierunku palców
w linii prostej,

– głaskanie chwytem cylindrycznym, obejmują-
cym – chwytamy ramię dziecka i bardzo delikatnie
wykonujemy ruchy jedną ręką w prawo,
drugą w lewo (to powinno odpowiadać ślizganiu
się dłoni po ciele) (rycina 3),

– głaskanie wykonywane kciukiem strony dłoniowej
ręki dziecka,

– głaskanie każdego paluszka dziecka w kierunku
paliczków dalszych wszystkimi swoimi placami,
tzw. „ruch ściągania pierścionków”. Ruch może
być zakończony lekkim uciskiem paliczka dalszego
każdego palca (rycina 4).

Opracowanie powłok brzusznych obejmuje wykonanie:

– głaskania, dłoń za dłonią od linii mostka do spojenia
łonowego, płynnie, delikatnie (dłoń ułożona
poprzecznie) (rycina 5),

– głaskania przednią powierzchnią przedramienia,
od żeber w kierunku spojenia łonowego
w linii prostej,

– głaskania typu „Zorro”, w kształcie litery „z”,
przedramię ułożone jw. – masaż rozpoczynamy
od linii żeber w kierunku spojenia łonowego,
ale tym razem ruch prowadzony jest od
strony prawej na lewą, następnie z lewej po skosie
na prawą i ponownie na dolnej części brzucha
z prawej na lewą,

– głaskania typu „I love you” – wykonujemy stroną
dłoniową ręki, rozpoczynamy od prawego dołu
biodrowego i podążamy do prawego podżebrza,
powtarzając tę czynność trzykrotnie. Następnie
ruch rozpoczynamy od prawego podżebrza
i kierujemy się do lewego podżebrza (powtarzamy
trzykrotnie) oraz prowadzimy ruch od
lewego podżebrza do lewego dołu biodrowego
(również powtarzamy). Na koniec łączymy składowe
ruchy wszystkich wykonanych kierunków
w całość (masaż wykonywany jest zgodnie
z anatomicznym przebiegiem jelita grubego) (rycina 6).

Na kończynie dolnej wykonuje się:

– głaskanie powierzchowne od stawu biodrowego
(od uda do stopy) ruchem naprzemiennym,
chwytem cylindrycznym, obejmującym

– chwytamy udo dziecka i przesuwamy w kierunku
palców w linii prostej (rycina 7),

– głaskanie chwytem cylindrycznym, obejmują-
cym – chwytamy udo dziecka i wykonujemy delikatne
ruchy jedną ręką w prawo, drugą w lewo,

– głaskanie kciukami naprzemiennie strony podeszwowej
stopy dziecka od pięty do palców
(rycina 8),

– głaskanie palców, każdego z osobna, w kierunku
do paliczków dalszych, ruch można zakończyć
delikatnym uciskiem paliczka dalszego.

Opracowanie grzbietu obejmuje wykonanie:

– głaskania oburącz, w przeciwnych kierunkach
w poprzek grzbietu (rycina 9),

– głaskania stroną dłoniową ręki ułożonej poprzecznie
względem kręgosłupa, przesuwamy
się od okolicy karku do pośladków, druga dłoń
położona poniżej pośladków,

– głaskania wykonywanego palcami po obu stronach
kręgosłupa, na przebiegu prostownika
grzbietu, od kości krzyżowej w kierunku karku,

– rozcierania spiralnego wykonywanego palcami
umieszczonymi po obu stronach kręgosłupa,
zgodnie z przebiegiem mięśnia prostownika
grzbietu (rycina 10),

– głaskania końcowego stroną dłoniową ręki uło-
żonej poprzecznie względem kręgosłupa, przesuwając
się od okolicy karku do stóp, druga dłoń
położona na stopach dziecka (przytrzymuje stopy
dziecka).

Na twarzy wykonuje się:

– głaskanie kciukami od środka czoła nad brwiami
do skroni, od nasady nosa pod oczami do skroni,
od skrzydełek nosa w poprzek policzka w kierunku
ucha, od kącików ust do ucha i od brody
wzdłuż żuchwy do ucha (rycina 11),

– głaskanie dookoła oczu,

– głaskanie od nasady nosa na skrzydełka nosa,

– głaskanie dookoła ust,

– głaskanie końcowe – dłonie przyłożone delikatnie,
otulające twarz, ruch wykonywany od środka
twarzy na boki (rycina 12) [9,10].

Podsumowanie

Niejednokrotnie podkreśla się, że masaż jest zabiegiem,
który powinien być przeprowadzony przez osoby
wyposażone w obszerną wiedzę anatomiczną, zdolności
manualne, doświadczenie. Powyższe wymagania
są uzasadnione podczas wykonywania specjalistycznych
masaży, np. leczniczego, segmentarnego, drenażu
limfatycznego i innych. Przekonanie o konieczności
posiadania wysokich kwalifikacji do wykonania masażu
powoduje, że wielu rodziców z niedowierzaniem przyjmuje
informacje o możliwości masowania własnego
dziecka po krótkim instruktażu.

A jest to możliwe, gdyż masaż Shantala jest łatwym i prostym zabiegiem
polegającym na delikatnym dotyku, który towarzyszy
każdej czynności pielęgnacyjnej dziecka. To ten sam
dotyk, któremu nadany jest tylko odpowiedni kierunek,
rytm i tempo. Zaprezentowana powyżej metodyka
zabiegu ma na celu wzbudzić zainteresowanie rodziców
masażem Shantala i przekonać ich, że nie jest on
trudny do przeprowadzenia. Wykonywanie prostych
rytmicznych ruchów na ciele dziecka w połączeniu
z miłym brzmieniem głosu, przyjemnym zapachem,
spokojną atmosferą, kontaktem wzrokowym stanowi
cenne uzupełnienie codziennych czynności pielęgnacyjnych dziecka.

Każdy ruch jest wyrazem zaangażowania,
oddania i chęci tworzenia więzi, która wpływa na
rozwój psychofizyczny i intelektualny dziecka, buduje
poczucie bezpieczeństwa i bliskości, wsparcia i zaufania. Zaspokaja u dziecka naturalną potrzebę dotyku [1,4,12,13].

Masaż Shantala jest przykładem, że tak niewiele ze
strony dorosłego może zdziałać tak wiele dla dobra
dziecka. Mógłby być nauczany w szkołach rodzenia
lub przez pielęgniarki prowadzące instruktaż dla mam,
dotyczący pielęgnacji dziecka. Tego rodzaju praktyki
stosowane są na oddziałach położniczych i ginekologicznych
w wielu szpitalach na świecie [2,14,15].

W literaturze istnieją doniesienia dotyczące zastosowania
różnych form masażu włączanych jako element
leczenia uzupełniającego niemowląt i dzieci.
Masaż wykorzystywany jest w  mózgowym pora-
żeniu dziecięcym, w chorobach nowotworowych,
w  przypadku niepełnosprawności psychoruchowej,
w dysfunkcjach jelita grubego, w zaburzeniach
tonusu spoczynkowego mięśni czy nadwrażliwości
skóry [6,8,16–18]. Masaż stosuje się również u dzieci
zdrowych jako formę profilaktyki i metodę wspomagającą
rozwój [5]. W tych przypadkach częściej wykonuje
się prezentowany przez autorkę tej pracy masaż Shantala [4,6].

Piśmiennictwo

1. Jedwabińska A. Podstawy masażu dla niemowląt i małych dzieci
– poradnik praktyka. Rehabil Prakt 2011; 6: 56–60.
2. Ferber SG, Kuint J, Weller A, et al. Massage therapy by mothers
and trained professionals enhances weight gain in preterm infants.
Early Hum Dev 2002; 67(1–2): 37–45.
3. Kowacka B, Ciejka E. Tajemnica dotyku. Rehabil Prakt 2008; 2:
43–45.
4. Frączek W. Masaż dziecka metodą Shantala lekarstwem na nadwrażliwość
dotykową. Rehabil Prakt 2012; 3: 49–52.
5. Bartelmus E. Techniki masażu stymulujące linię środka u niemowląt.
Rehabil Prakt 2014; 5: 39–42.
6. Frączek M. Zastosowanie masażu Shantala we wczesnym wspomaganiu
rozwoju. Rehabil Prakt 2015; 1: 60–63.
7. Regner A. Masaż niemowlęcy i ruch usprawniający jako formy
stymulacji psychomotorycznej. W: Sekułowicz M, Kruk-Lasocka
J, Kulmatycki L, red. Psychomotoryka: ruch pełen znaczeń. Wrocław:
Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej; 2008.
8. Kassolik K. Andrzejewski W. Możliwość wykorzystania masażu
u dzieci z zaburzonym rozwojem psychomotorycznym. Cz. 1
– Masaż w nadwrażliwości skóry. Rehabil Prakt 2007; 1: 31–33.
9. Leboyer F. Shantala – tradycyjna sztuka masażu. Warszawa: Wydawnictwo
Mamania; 2012.
10. Kotas M. Masaż Shantala [online] 2013 [cyt. 15.03.2015]. Dostępny
na URL: http://www.shantala.pl/co...s/2013/12/Yoga_
Ayurveda_Magazyn-3_2013__48-50.pdf
11. Wilk I, Kassolik K, Andrzejewski W. Masaż Shantala. W: Śliwiński Z,
Sieroń A. Wielka fizjoterapia. Tom 1. Wrocław: Wydawnictwo Elsevier
Urban & Partner; 2014: 364–366.
12. Walowska J. Wpływ masażu na rozwój niemowlęcia. Rehabil Prakt
2015; 4: 70–75.
13. Kaczara J. Masaż niemowlęcia. Wrocław: Wydawnictwo Astrum;
2006.
14. Carr H. Baby massage. Pract Midwife 2013; 16(8): 3–5.
15. Day J. Benefits of infant massage. Pract Midwife 2014; 17(5): 18–21.
16. Bromley D. Abdominal massage in the management of chronic
constipation for children with disability. Community Pract 2014;
87(12): 25–29.
17. Bartelmus E, Pawlak A. Masaż pędzlami niemowląt jako forma profilaktyki
oraz terapii wspomagającej integrację sensomotoryczną.
Rehabil Prakt 2012; 3: 57–61.
18. Batalha LM, Mota AA. Massage in children with cancer: effectiveness
of a protocol. J Pediatr (Rio J). 2013; 89 (6): 595-600. doi:
10.1016/j.jped.2013.03.022. Epub 2013 Sep 13.