[massagewarsaw]

Zastosowanie masażu leczniczegow dolegliwościach bólowych odcinka lędźwiowego kręgosłupa

Puls Uczelni 2014, 8, 2: 28-32
IWONA WILK

Streszczenie

Wstęp:

Przewlekły ból w odcinku lędźwiowym kręgosłupa jest jedną z najczęstszych dolegliwości przedstawianych przez pacjentów lekarzowi pierwszego kontaktu. Objawami towarzyszącymi są ograniczenia ruchomości tułowia i niejednokrotnie zaburzenia funkcji nerwów obwodowych: mrowienie, drętwienie, przeczulica. Ból wzmaga napięcie mięśniowe, które wtórnie
wywołuje zmęczenie i przeciążenie tkanek co potęguje dolegliwości bólowe. Wśród sposobów leczenia wyróżnia się metody zachowawcze i chirurgiczne. Operacja wymaga kontynuacji leczenia wformie rehabilitacji afizjoterapia obejmuje różne rodzaje masażu, wybrane zabiegi fizykalne oraz specjalne ćwiczenia.

Materiał i metody: Celem artykułu jest prezentacja sposobu opracowywania poszczególnych mięśni obręczy biodrowej i barkowej, kończyn dolnych i górnych oraz grzbietu stosując masaż klasyczny i tensegracyjny u pacjentki z dolegliwościami bólowymi odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Zabieg miał wyeliminować dolegliwości bólowe poprzez regulację napięcia
mięśniowego i poprawienie ukrwienia danej okolicy ciała. Wykonano 8 masaży, każdy trwał 45 minut, z częstotliwością co trzeci dzień.

Wyniki:

Po zastosowaniu terapii uzyskano zmniejszeniedolegliwości bólowych zlokalizowanych wobrębie obręczy biodrowej i barkowej oraz odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz zniesienie postawy nawykowej. Dodatkowo pacjentka zaczęła uczęszczać na zajęcia „nordic walking”.

Wnioski:

Masaż jest jedną z form terapii, którą można stosować w zespołach bólowym kręgosłupa. Często stanowi jedyną terapię, jednak może być częścią kompleksowej, skojarzonej z innymi zabiegami terapii leczniczej.

Wprowadzenie

Dolegliwości bólowe kręgosłupa dotyczą od 60% do
90% społeczeństwa co powoduje, że stały się chorobą
cywilizacyjną [1,2]. Dotyczą osób w różnym wieku, jednak
obserwuje się tendencję wzrostową występowania
problemów z kręgosłupem u młodych ludzi. Niestety
winny jest temu współczesny styl życia, który nie sprzyja
zdrowiu. Człowiek znacznie więcej czasu spędza w pozycji
siedzącej, a ciągły pośpiech itowarzyszący mu stres
oraz nieregularny sposób odżywiania się doprowadzają
do chorób kręgosłupa w coraz młodszym wieku [2].

Przewlekle utrzymujące się dysfunkcje kręgosłupa
znacznie obniżają jakość i komfort życia. Doprowadzają
do ograniczenia sprawności fizycznej, rezygnacji z aktywności
zawodowej, unikania kontaktów towarzyskich.
Powszechność prezentowanej dysfunkcji wynika z faktu,
że wiele różnorodnych czynników ma wpływ na proces
powstawania zmian w obrębie kręgosłupa. Choroby
zwyrodnieniowe, przepukliny i wypukliny krążka mię-
dzykręgowego, wady wrodzone, urazy komunikacyjne,
przeciążenia mogą doprowadzić do zaburzenia funkcji
elementów kostnych iłącznotkankowych wobrębie krę-
gosłupa [1,2].

Dolegliwości bólowe kręgosłupa wywołują
nieprawidłowe napięcia tkanek miękkich, występują
zaburzenia ukrwienia i unerwienia mięśni co może
zwiększać ból. W ten sposób powstaje błędne koło
nawarstwiających się objawów [3]. Niezmiernie istotna
jest trafna diagnoza przyczyn dysfunkcji kręgosłupa,
ponieważ umożliwia właściwy wybór i zaplanowanie
terapii oraz bezpośrednio wpływa na efektywność
leczenia.

Postępowanie terapeutyczne w przypadku dolegliwości
bólowych i dysfunkcji kręgosłupa obejmuje
między innymi leczenie operacyjne, farmakoterapię,
kinezyterapię i fizykoterapię [4,5]. W leczeniu stosuje
się również różnego rodzaju masaże: relaksacyjny, klasyczny,
leczniczy oraz akupresurę, akupunkturę, terapię
manualną i zabiegi refleksologii stóp [6-9].

Coraz częściej w dolegliwościach bólowych kręgosłupa stosuje się
terapie skojarzone w celu skrócenia czasu trwania leczenia
i zwiększenia efektywności. Upacjentów stosuje
się jednocześnie wybrane zabiegi fizykalne: laser, tens
z terapią manualną, masaż leczniczy połączony z ćwiczeniami,
techniki relaksacyjne wraz zmasażem szwedzkim
[4]. Literatura podaje przykłady zastosowania masażu
tensegracyjnego wwybranych przypadkach dysfunkcji
zlokalizowanych w obrębie kręgosłupa [10-12].

Opis przypadku

Pani wwieku 65 lat zgłosiła się do gabinetu masażu
z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa. Najsilniejszy
ból odczuwała w odcinku lędźwiowym kręgosłupa,
który dodatkowo nasilał się podczas wykonywania
ruchów zgięcia i wyprostu tułowia. Ruchom towarzyszyło
uczucie ciągnięcia odczuwane wokolicy pośladka
itylnej części uda.

Dolegliwość dominowała po prawej
stronie ciała. W obrębie obręczy barkowych iwobszarze
pomiędzy kręgosłupem a brzegiem przyśrodkowym
łopatki, ból pojawiał się podczas pracy przy komputerze
i czytania książek. Poza tym pacjentka zwróciła uwagę
na fakt, że podczas ubierania obuwia lub spodni w pozycji
siedzącej nie może zgiąć kończyny dolnej wstawie
biodrowym (zbliżanie stawu kolanowego do klatki
piersiowej sprawiało ból). Czynnikiem prowokującym
ból było także wsiadanie i wysiadanie z samochodu.

Dodatkowo u pacjentki występował lekki obrzęk
limfatyczny w obrębie stawu skokowego istopy lewej.
Na podstawie dokumentacji lekarskiej nie stwierdzono
zmian wstawach biodrowych, wodcinku lędźwiowym
kręgosłupa odnotowano zmiany zwyrodnieniowe trzonów
kręgów wpoczątkowym stadium zaawansowania.
Wydolność naczyń żylnych była potwierdzona wynikiem
ultrasonografii dopplerowskiej.

W ocenie oglądowej zaobserwowano postawę
nawykową, protrakcję z jednoczesnym uniesieniem
barków, niewielką kifozę piersiową, pochylony tułów do
przodu, kończyny dolne zgięte w stawach biodrowych
i kolanowych.

Przed przystąpieniem do terapii pacjentka stosowała
pozycje ułożeniowe, przeciwbólowe odcinka lędźwiowego
kręgosłupa, pozycje drenażowe kończyn dolnych
(wysokie uniesienie), leki przeciwbólowe w sytuacji
wystąpienia bardzo silnego bólu uniemożliwiającego
zaśniecie. Pacjentka nie uprawia żadnej formy rekreacji
ruchowej a praca zawodowa - naukowa sprzyjała
siedzącemu trybowi życia. Hobby pacjentki była i jest
praca wogrodzie. Aktualnie pani przeszła na emeryturę
co zdecydowanie ograniczyło aktywność ruchową.

Terapia masażem obejmowała wykonanie 8 zabiegów,
z częstością 2 razy wtygodniu, każdy jednorazowo
45 minut. Przed przystąpieniem do pierwszego zabiegu
przeprowadzono wywiad dla potrzeb masażu, dokonano
oceny oglądowej i palpacyjnej tkanek w obrębie
największej dolegliwości bólowej i w pozostałych czę-
ściach pozostających wkontakcie pośrednim zmiejscem
bólowym [13].

Przed przystąpieniem do terapii, bezpo-
średnio po zakończeniu terapii i 1 miesiąc po zabiegach
masażu pacjentka wypełniała kwestionariusz McGilla,
wersję skróconą (SF-MPQ – short form of the McGill Pain
Questionnaire) [14,15]. Kwestionariusz SF-MPQ składa
się z 3 części: A, B i C. Część A kwestionariusza (tab.1.)
dotyczy rodzaju odczuwanego bólu i składała się 15
pytań. Każdy przedstawiony przymiotnik określający
rodzaj bólu oceniany jest w skali od 0 do 3 punktów,
gdzie: 0 – brak bólu, 1- ból łagodny, 2 – ból umiarkowany,
3 – ból silny. Pytania 1-11 opisują natężenie zmysłowych
doznań bólu – S - sensual, pytania 12-15 opisywały
natężenie emocjonalnego odczuwania bólu – A– affectional.

Część B kwestionariusza SF-MPQ (tab. 2.) określa
intensywność bólu (Visual Analogue Scale, VAS), a część
C (tab.2.) nasilenie bólu (0 – brak bólu, 1- ból łagodny,
2 – ból umiarkowany, 3 – ból silny, 4 – ból bardzo silny,
5 – ból nie do wytrzymania) [15].

Na podstawie oceny palpacyjnej stwierdzono
największe napięcie mięśni po stronie prawej: czworoboczny
lędźwi, biodrowo-lędźwiowy, pośladkowy
średni, gruszkowaty, zasłaniacz wewnętrzny i zewnętrzny,
więzadło krzyżowo- guzowe. Znaczą wrażliwość
uciskową w ocenie palpacyjnej wykazywały mięśnie:
przywodziciel wielki, naprężacz powięzi szerokiej uda,
strzałkowy długi ikrótki, więzadło pachwinowe imięsień
piersiowy większy. W obrębie kręgosłupa, po obu stronach,
odnotowano wzmożone napięcie spoczynkowe
na mięśniach: najszerszym grzbietu, czworobocznym
grzbietu, równoległobocznym większym i mniejszym,
nadgrzebieniowym i prostowniku grzbietu.

Ilościowy aspekt bólu w obrębie kręgosłupa lędź-
wiowego iobręczy biodrowej, określany przez pacjentkę
przed terapią wskali VAS, wynosił 8. Dodatkowo pacjentka
dokonała charakterystyki rodzaju występującego
uniej bólu za pomocą kwestionariusza McGilla wwersji
skróconej (tab.1). Przeprowadzona diagnostyka umożliwiła
dobór rodzaju imetodyki masażu. Pierwszy zabieg
obejmował wykonanie masażu klasycznego grzbietu,
kończyn górnych i dolnych w pozycji leżenia przodem.

Celem postępowania było zrelaksowanie pacjentki,
przyzwyczajenie i przygotowanie tkanek do dalszej
intensywniejszej terapii. Po pierwszym zabiegu masażu
poprzez pokaz z instruktażem edukowano pacjentkę
ikażdorazowo przypominano oprawidłowym sposobie
wstawania z łóżka. Edukacja pacjentki obejmowała także
naukę prawidłowego podnoszenia przedmiotów zpod-
łogi, przyjmowania właściwych pozycji odciążających
odcinek lędźwiowy kręgosłupa.

Drugi masaż wykonano bazując na zasadzie tensegracji.
Obejmował on opracowanie wybranych mięśni
grzbietu i kończyn górnych oraz poszczególnych mięśni
obręczy biodrowej i kończyny dolnej prawej. Różnica
pomiędzy masażami polegała na kolejności opracowywania
tkanek. Masaż tensegracyjny rozpoczyna się od
opracowania tkanek pozostających wkontakcie pośrednim
a następnie tkanek zlokalizowanych bezpośrednio
miejsca najbardziej bólowego. Regulacja napięcia
wszystkich tkanek wykazujących nieprawidłowy tonus
spoczynkowy w danym układzie powoduje łatwiejsze
opracowanie obszaru najsilniejszego bólu.

Każdy zabieg trwał 45 minut. Mnogość tkanek zaplanowanych
do masażu wymagała zmiany pozycji
ułożeniowej podczas zabiegu. Masaż tensegracyjny
rozpoczynano od pozycji leżenia na boku lewym i kontynuowano
w pozycji leżenia przodem. Zastosowana
terapia nie przyniosła znaczących efektów przeciwbó-
lowych wobrębie obręczy biodrowej, jednak pacjentka
uzyskała możliwość obniżania barków imogła wykonać
ruch zbliżania łopatek do kręgosłupa co umożliwiło rozciąganie
przykurczonych mięśni piersiowych większych.

Pacjentka nadal odczuwała największe dolegliwości
bólowe w okolicy obręczy biodrowej i odcinka lędź-
wiowego kręgosłupa.

Ponownie wykonano masaż tensegracyjny polegający
na opracowaniu w odpowiedniej kolejności
tkanek zaliczanych do czterech układów. Każdy układ
dotyczy innych struktur i obejmuje tkanki pozostające
w kontakcie pośrednim i bezpośrednim z danym mię-
śniem. Pierwszy układ dotyczy mięśnia najszerszego
grzbietu, drugi piersiowego większego, trzeci mięśnia
zębatego przedniego i czwarty więzadła krzyżowoguzowego [16] .

Nadal w odcinku lędźwiowym kręgosłupa i w obręczy
biodrowej utrzymywał się ból określany przez
pacjentkę jako uciążliwy. Ustąpiło natomiast uczucie
ciągnięcia na tylnej części uda podczas wykonywania
ruchów zgięcia tułowia. Odnotowano również,
że pacjentka podczas masażu w łatwiejszy i bardziej
płynny sposób wykonywała ruchy przy zmianie pozycji
ułożeniowej.

Każdorazowo podczas masażu tensegracyjnego masowano
wybrane tkanki, pozostające w zależnościach
strukturalnych, występujące wposzczególnych układach
[16]. W połowie terapii odnotowano zmniejszenie ilości
tkanek wykazujących nieprawidłowe napięcie wokolicy
karku i obręczy barkowych. Jednak pojawił się bardzo
silny, ostry ból zlokalizowany w obrębie więzadła pachwinowego
i przednio-przyśrodkowej strony uda.

Był odczuwany podczas dłuższej jazdy samochodem
a nasilił się podczas wysiadania. Z opisu pacjentki wynikało,
że był on silniejszy niż pierwotny największy ból
umiejscowiony w obrębie pośladków.

Kontynuowano terapię, wykonując masaż tensegracyjny
uzupełniony punktowym opracowaniem
na przyczepach początkowych i końcowych mięśni
wykazujących największą wrażliwość uciskową. Zasugerowano
pacjentce zmianę ustawienia fotela wsamochodzie
oraz korzystanie z prostych, wysokich krzeseł,
tym samym unikania niskich foteli i sof. Poinformowano
o konieczności zwracania szczególnej uwagi na
wielkość i czas trwania samoczynnej absorpcji obrzęku
limfatycznego oraz możliwości wprowadzenia terapii
drenażem limfatycznym.

Metodyka zastosowanego masażu podczas całego
cyklu terapii podlegała modyfikacji ze względu na
zmienność lokalizacji najbardziej bólowych obszarów
ciała iróżnorodność odczuwanego bólu oraz samopoczucia
pacjentki w dniu zabiegu.

Wyniki

Przed przystąpieniem do terapii dolegliwość bólowa
okolicy lędźwiowej kręgosłupa i obręczy biodrowej
określana była w skali VAS na 8. W połowie trwania terapii
ból odczuwany wobręczy biodrowej zmniejszył się
do poziomu VAS=5. Bezpośrednio po terapii uzyskano
zniesienie dolegliwości bólowej VAS=1. Natomiast ból
odczuwany w okolicy obręczy barkowych i kręgosłupa
w części górnej utrzymywał się na poziomie VAS=5.
Zmniejszył się już w połowie terapii i bezpośrednio po
terapii wynosił VAS=0.

Ilościowy aspekt bólu odczuwanego w obręczy
biodrowej został przedstawiony za pomocą skali numerycznej
(VAS), która stanowi jedną z części skróconej
wersji kwestionariusza McGill.

Jakościowy aspekt bólu barku odczuwany iopisywany
przez pacjentkę został przedstawiony w tabelach 1
i2. Efekt ten utrzymał się przez miesiąc po zastosowaniu
terapii. Bezpośrednio po terapii pacjentka deklarowała
podjęcie jednej z form aktywności ruchowej. Po upływie
miesiąca od terapii masażem pacjentka regularnie dwa
razy w tygodniu uprawia nordic walking.

Wnioski

Na podstawie przeprowadzonej terapii można wnioskować,
że masaż tensegracyjny może być wykorzystywany
w dolegliwościach bólowych kręgosłupa jako
skuteczna forma terapii przeciwbólowej.

Najistotniejszym aspektem prowadzonych zabiegów
jest zniesienie dolegliwości bólowych, następnie odtworzenie
prawidłowych warunków wobrębie stawów
imięśni umożliwiających wykonywanie podstawowych
czynności ruchowych. Niemniej ważna jest umiejętność
utrzymania uzyskanego efektu terapeutycznego. Pełnym
sukcesem terapii jest podjęcie przez pacjenta aktywności
ruchowej w celach profilaktycznych.

Piśmiennictwo

1. Ćwirlej A, Ćwirlej A, Maciejczak A. Efekty masażu leczniczego
w terapii bólów kręgosłupa. Prz Med Uniw Rzesz 2007; 3: 253-
257.
2. Klimaszewska K, Krajewska-Kułak E, Kondzior D, Kowalczuk K,
Jankowiak B. Jakość życia pacjentów z zespołami bólowymi
odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Nurs Top 2011; 19(1): 47-54.
3. Wojtyczek Ł. Zaburzenia czynnościowe wukładzie mięśniowym.
Prz Med Uniw Rzesz 2005; 1: 77.
4. Furlan AD, Brosseau L, Imamura M, Irvin E. Massage for low
back pain. Cochrane Database Syst Rev 2000; (2): CD001929.
5. Hsieh LL, Kuo CH, Yen MF, Chen TH. A randomized controlled
clinical trial for low back treated by acupressure and physical
therapy. Prev Med 2004; 39(1): 168-176.
6. Cherkin DC, Sherman KJ, Avins AL i wsp. A randomized trial
comparing acupuncture, simulated acupuncture, and usual care
for chronic low back. Arch Inter Med 2009; 169(9): 858-866.
7. Degan M, Fabris F, Vanin F. The effectiveness of foot reflexotherapy
on chronic pain associated with herniated disk. Prof
Inferm 2000; 53(2): 80-87.
8. Hernandez-Reif M, Field T, Krasnegor J, Theakston H. Lower back
pain is reduced and range of motion increased after massage
therapy. Inter J Neurosci 2001; 106: 131-145.
9. Preyde M. Effectiveness of massage therapy for subacute lowback
pain: a randomized controlled trial. CMAJ 2000; 162(13):
1815-1820.
10. Kassolik K, Andrzejewski W, Wilk I. Możliwości zastosowania
masażu w bólach kręgosłupa. Rehabil Prakt 2012; (5): 50-55.
11. Woszek R, Andrzejewski W, Kassolik K. Ocena efektywności
masażu leczniczego u osób ze zmianami przeciążeniowymi
odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Rehabil Prakt 2011; (1): 52-
56.
12. Falkowski R, Pniewski J, Brzozowski M, Andrzejewski W, Kassolik
K. Ocena skuteczności masażu tensegracyjnego u pacjenta
z uwypukleniem krążków mięzykręgowych na poziomach Th5-
Th6-Th7 - opis przypadku. Rehabil Prakt 2011; (6): 61-67.
13. Kassolik K, Andrzejewski W. Ocena palpacyjna w masażu tensegracyjnym.
Fizjoter 2009; 17(4): 60-66.
14. Melzack R. The short-form McGill Pain Questionnaire. Pain 1987;
30(2): 191-197.
15. Wall PD, Melzack R. Textbook of Pain. 5th ed. Churchil Livingstone:
Elsevier; 1999.
16. Kassolik K, Andrzejewski W. Masaż tensegracyjny. Fizjoter 2009;