[massagewarsaw]

lek. Zofia Guła, dr med. Mariusz Korkosz

Co to jest i jakie są przyczyny?

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK, choroba Bechterewa) to przewlekła choroba zapalna atakująca kręgosłup, powodująca jego uciążliwy ból i sztywność. Miewa zmienne nasilenie, od postaci łagodnych do bardzo ciężkich. W zaawansowanej postaci choroby w miejscu elastycznych połączeń kręgów tworzą się zespolenia kostne, powodujące postępujące ograniczenie ruchomości kręgosłupa.

Skutkiem jest pochylenie do przodu sylwetki ciała (tzw. kifoza) i ciężka niesprawność. Choroba może również zajmować inne stawy (np. biodro, bark) oraz różne narządy (m.in. oczy, serce i płuca). Charakterystyczną cechą ZZSK jest zapalenie stawów krzyżowo-biodrowych, łączących podstawę kręgosłupa z miednicą.

Dokładna przyczyna ZZSK nie jest znana. Prawdopodobnie aby doszło do rozwoju choroby, konieczne jest nałożenie się kilku czynników: genetycznych, immunologicznych (zaburzeń układu odpornościowego) i środowiskowych, takich jak zakażenia bakteryjne (zwłaszcza przewodu pokarmowego i dróg moczowo-płciowych). Ważną rolę odgrywają czynniki genetyczne, co potwierdza fakt, że ryzyko zachorowania jest większe, jeśli bliski krewny cierpi na ZZSK. U ponad 90% chorych rasy białej wykryto tzw. antygen HLA B27, który jest markerem genetycznym tej choroby.

Trzeba jednak zaznaczyć, że większość osób z tym antygenem nie choruje na ZZSK, oraz że są chorzy na ZZSK, którzy nie mają obecnego antygenu HLA B27. Podejrzewa się również udział kilku innych czynników genetycznych.

Jak często występuje zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?

Częstość występowania ZZSK znacznie się różni w poszczególnych rejonach świata. W Europie Środkowej choruje około 0,3–0,5% populacji. Choroba występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet. Rozpoczyna się najczęściej pod koniec okresu dojrzewania lub u młodych dorosłych (między 17. a 35. rż.), może jednak wystąpić również u dzieci i starszych osób.

Jak się objawia zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?

Początek i przebieg ZZSK mogą się różnić u poszczególnych chorych. Nietypowe objawy częściej występują u kobiet, w związku z czym choroba jest u nich później rozpoznawana.

Jako pierwszy pojawia się z reguły ból krzyża, promieniujący do pośladków (po jednej lub obu stronach, często na zmianę). Ból jest tępy, trudny do umiejscowienia i stopniowo narasta w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. Ma charakter bólu zapalnego, który ma kilka charakterystycznych cech:

rozpoczyna się przed 40. rż.
nie ustępuje w spoczynku
nasila się w drugiej części nocy, wybudzając chorego ze snu (często zmusza do wstania i rozruszania się)
ustępuje stopniowo w ciągu dnia pod wpływem aktywności fizycznej i ćwiczeń.

W niektórych przypadkach (zwłaszcza u kobiet) jako pierwszy może pojawić się ból szyjnego odcinka kręgosłupa. Na wczesnym etapie choroby może wystąpić również niewielka gorączka, utrata apetytu, poczucie ogólnego rozbicia i zmęczenie. Są to tzw. objawy ogólne, wynikające z ciągłej walki organizmu z przewlekłym stanem zapalnym.

U nielicznych chorych pierwszym objawem choroby jest ból w innych lokalizacjach niż kręgosłup, wywołany zapaleniem innych stawów (np. biodrowego, skokowego lub kolanowego) albo zapaleniem tzw. przyczepów ścięgnistych, czyli miejsc połączenia ścięgna lub więzadła z kością (np. ból pięty przy zapaleniu przyczepu ścięgna Achillesa). Bardzo rzadko wystąpienie objawów ze strony narządu ruchu poprzedza o kilka lat zapalenie naczyniówki oka (patrz: niżej).

W miarę postępu choroby ból, sztywność i ograniczenie ruchomości obejmują również wyższe piętra kręgosłupa. Zajęcie odcinka szyjnego powoduje m.in. kłopoty z odwracaniem głowy do tyłu, co utrudnia prowadzenie samochodu. Zmiany w kręgosłupie piersiowym oraz żebrach powodują zmniejszenie rozszerzalności klatki piersiowej w czasie nabierania powietrza (dlatego chorzy oddychają głównie torem przeponowym).

Mogą pojawiać się ból i tkliwość klatki piersiowej, nasilające się przy głębokim wdechu, kaszlu i kichaniu – w ZZSK są one najczęściej spowodowane zapaleniem stawów klatki piersiowej, ale wymagają różnicowania z innymi chorobami, np. płuc i serca. Ograniczenie ruchomości kręgosłupa utrudnia wykonywanie różnych codziennych czynności, np. podnoszenie przedmiotów z podłogi i zakładanie skarpetek, sięganie na wysoką półkę, wstawanie z krzesła lub z podłogi. Chorobie często towarzyszy zmęczenie, które jest wynikiem m.in. przewlekłego stanu zapalnego i problemów ze snem.

W zaawansowanej postaci choroby, na szczęście spotykanej coraz rzadziej, dochodzi do całkowitej utraty ruchomości kręgosłupa i ciężkiego inwalidztwa. Chory ma charakterystyczną, pochyloną do przodu sylwetkę, co utrudnia mu patrzenie do przodu i poruszanie się. Często występuje zniekształcenie i przykurcz innych stawów (zwłaszcza biodrowych i kolanowych).

Oprócz wymienionych powyżej objawów może wystąpić również ból, obrzęk i ograniczenie ruchomości innych stawów, np. bioder, kolan, stawów skokowych, barków połączeń żeber z kręgosłupem i mostkiem, stawów żuchwowych, a także drobnych stawów rąk i stóp. Jest to tzw. obwodowa postać ZZSK, występująca u 25–30% chorych.

Kręgosłup chorego z ZZSK jest bardziej wrażliwy na urazy, co wynika z utraty elastyczności, a także z szybszego w tej chorobie rozwoju osteoporozy (zobacz: Osteoporoza). Może to prowadzić do niestabilności i podwichnięć kręgosłupa albo złamań kręgów, nawet po niewielkim urazie, np. po upadku z własnej wysokości. Zagraża to uszkodzeniem rdzenia kręgowego i wychodzących z niego nerwów (patrz: objawy neurologiczne i leczenie).

Zajęcie innych narządów

Oczy. U co trzeciego pacjenta z ZZSK występuje jeden lub więcej epizodów zapalenia części oka (tzw. błony naczyniowej oka). Objawy występują z reguły po jednej stronie; są to: silny ból i zaczerwienienie oka, nadwrażliwość na światło i problemy z widzeniem. Wymagają pilnej konsultacji z okulistą, gdyż nieleczone mogą prowadzić do utraty wzroku. U niektórych pacjentów zapalenie naczyniówki oka może wystąpić, zanim pojawią się inne objawy choroby.

Układ krążenia. W przebiegu ZZSK szybciej dochodzi do rozwoju miażdżycy i jej powikłań, np. choroby niedokrwiennej serca (zobacz: Choroba wieńcowa). Jest to wynikiem aktywacji procesów zapalnych. Oprócz tego mogą wystąpić nieprawidłowości w funkcjonowaniu zastawek serca (np. niedomykalność zastawki aortalnej), zaburzenia przewodzenia bodźców lub zapalenie osierdzia i aorty.

Płuca. U wielu chorych z ZZSK stwierdza się zmniejszoną rozszerzalność klatki piersiowej w czasie wdechu z powodu usztywnienia połączeń między żebrami a kręgosłupem, ale rzadko powoduje to zaburzenia oddychania, ponieważ chorzy odruchowo oddychają torem przeponowym. Do problemów z oddychaniem i uszkodzenia płuc znacznie częściej dochodzi u pacjentów palących papierosy – może wystąpić zwłóknienie płuc oraz ciężki przebieg zakażeń dróg oddechowych.

Przewód pokarmowy. U wielu chorych występują owrzodzenia błony śluzowej jelit, które z reguły nie dają żadnych objawów. W przebiegu ZZSK częściej występuje również choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy (zobacz: Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy), do której przyczynia się stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) w celu opanowania bólu i sztywności.

Objawy neurologiczne. Rola kręgosłupa polega m.in. na ochronie rdzenia kręgowego i wychodzących z niego nerwów. Do uszkodzenia struktur nerwowych może dojść w przypadku podwichnięcia lub złamania kręgów, które u pacjentów z ZZSK mogą wystąpić nawet po niewielkim urazie lub upadku. Jakiekolwiek objawy neurologiczne – drętwienie, mrowienie, osłabienie czucia, osłabienie siły mięśniowej lub niedowład kończyn, problemy z kontrolowaniem oddawania moczu i stolca, znaczne nasilenie bólu szyi – należy niezwłocznie skonsultować z lekarzem. W niektórych przypadkach konieczna jest interwencja neurochirurgiczna.

Nerki. Do ich uszkodzenia może dojść zarówno z powodu samej choroby, jak i z powodu stosowania w jej leczeniu NLPZ.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów?

Jeśli wystąpią objawy choroby, nie należy zwlekać ze zgłoszeniem się do lekarza. Ból krzyża jest sprawą bardzo powszechną i często ustępuje samoistnie, natomiast szybkiej konsultacji z reumatologiem wymaga tzw. ból zapalny (patrz: objawy). Szybkie rozpoznanie i leczenie choroby znacznie zwiększa szansę na uniknięcie jej powikłań, w tym ciężkiej niesprawności.

Niezwłocznej wizyty u reumatologa wymaga również zaostrzenie objawów choroby. Trzeba wówczas zintensyfikować leczenie, aby jak najszybciej uporać się z bólem i zapaleniem.

Silny ból powoduje odruchowe przybieranie nieprawidłowych pozycji ciała („kurczenie się w sobie”), nasilając usztywnienie kręgosłupa i prowadząc do przykurczy stawów. Trzeba się starać utrzymywać prawidłową postawę ciała i jak najszybciej wrócić do codziennych ćwiczeń, unikając nadmiernego przeciążania stawów. W zwalczaniu bólu oprócz leków (NLPZ, leków przeciwbólowych) pomocne może być przykładanie worków z lodem na bolące miejsca (przez 10–15 min, 3–4 razy dziennie) lub ciepła kąpiel albo prysznic.

W przebiegu ZZSK mogą wystąpić sytuacje wymagające pilnej konsultacji z lekarzem.

Ból i zaczerwienienie oka, nadwrażliwość na światło oraz problemy z widzeniem wskazują na zapalenie błony naczyniowej oka, wymagające szybkiego leczenia przez okulistę.

Jakiekolwiek objawy neurologiczne – drętwienie, mrowienie, osłabienie czucia, osłabienie siły mięśniowej lub niedowład kończyn, problemy z kontrolowaniem oddawania moczu i stolca, znaczne nasilenie bólu szyi – mogą oznaczać uszkodzenie struktur nerwowych i w niektórych przypadkach wymagają pilnej interwencji chirurgicznej.
Ból w klatce piersiowej, duszność, zmniejszenie tolerancji wysiłku mogą oznaczać chorobę serca lub płuc i wymagają pilnej diagnostyki.

Planowana ciąża (dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn) – ZZSK nie jest przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę i nie wpływa na jej przebieg. Należy ją jednak zaplanować, aby dostatecznie wcześnie odstawić niektóre leki, które mogą uszkodzić płód.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie?

Lekarz (najczęściej reumatolog) rozpoznaje ZZSK na podstawie uzyskanych od pacjenta informacji, badania narządu ruchu oraz wyników badań obrazowych i laboratoryjnych.

Badając pacjenta, lekarz ocenia ruchomość kręgosłupa we wszystkich kierunkach (np. przy pochyleniu do przodu, skłonach w bok, odwracaniu głowy do tyłu, rozszerzaniu klatki piersiowej przy głębokim oddychaniu) oraz bada, czy występuje ból i tkliwość w miejscach charakterystycznych dla ZZSK, takich jak stawy krzyżowo-biodrowe, kręgosłup, okolice przyczepów żeber do mostka i kręgosłupa czy okolice pięt.

U każdego pacjenta z podejrzeniem ZZSK należy wykonać zdjęcie RTG stawów krzyżowo-biodrowych, na którym szuka się cech ich zapalenia, np. nadżerek kostnych; niestety zmiany te widoczne są z reguły dopiero po kilku latach trwania choroby. W wątpliwych przypadkach, gdy występują objawy choroby, a w RTG nie stwierdza się typowych zmian, pomocny jest magnetyczny rezonans jądrowy (MRI), dzięki któremu można znacznie szybciej wykryć zmiany zapalne.

W celu oceny kręgosłupa wykonuje się zdjęcia radiologiczne, a czasami również tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny (np. przy podejrzeniu ucisku na struktury nerwowe). W przypadku objawów zapalenia stawów i przyczepów ścięgnistych pomocne jest badanie ultrasonograficzne.

Oprócz badań obrazowych wykonuje się również badania laboratoryjne.

Oznaczenie antygenu HLA B27, markera genetycznego tej choroby. Należy podkreślić, że występuje on u około 8% populacji, z której tylko część (ok. 2%) choruje na ZZSK. Tak więc jego stwierdzenie nie świadczy jednoznacznie o występowaniu choroby, tak samo jak jego brak jej nie wyklucza. Związek tego antygenu z ZZSK znacznie się różni w zależności od rasy i grupy etnicznej. Znaczenie HLA B27 w naszej populacji:

dodatni wynik oznaczenia HLA B27 przy typowych objawach choroby bardzo silnie przemawia za występowaniem ZZSK
ujemny wynik oznaczenia HLA B27 bez cech ZZSK w badaniach obrazowych czyni rozpoznanie mało prawdopodobnym.

Wskaźniki stanu zapalnego (OB, CRP) wskazują na zaostrzenie choroby. Wyniki ich oznaczeń mogą być jednak u wielu chorych prawidłowe pomimo występowania choroby.

Inne badania. Morfologia krwi - chorobie często towarzyszy umiarkowana niedokrwistość, wynik przewlekłego stanu zapalnego. Ciężka niedokrwistość, zwłaszcza jeśli pojawiła się w krótkim czasie, powinna zawsze budzić podejrzenie krwawienia z przewodu pokarmowego, które jest powikłaniem długotrwałego stosowania NLPZ. W celu kontrolowania działań niepożądanych leków i ewentualnych powikłań choroby lekarz może zalecić również wykonanie innych badań (np. badania funkcji nerek i wątroby).

Jakie są metody leczenia?

Leczenie ZZSK zależy od kilku czynników: ciężkości choroby, jej postaci (np. czy poza kręgosłupem zajęte są również inne stawy lub narządy) oraz chorób towarzyszących.

Ważne jest aktywne uczestniczenie w leczeniu, zwłaszcza poprzez wykonywanie regularnych ćwiczeń fizycznych – odgrywają one kluczową rolę w zapobieganiu niesprawności. W leczeniu stosuje się zarówno postępowanie niefarmakologiczne, jak i farmakologiczne; czasami konieczna jest również interwencja chirurgiczna.

Leczenie niefarmakologiczne

Ćwiczenia. Dowiedziono, że codzienne wykonywanie ćwiczeń w domu zwiększa sprawność, poprawia postawę ciała i zmniejsza dolegliwości. Szczególnie ważne są ćwiczenia postawy, głębokiego oddychania, prostowania kręgosłupa i inne ćwiczenia rozciągające. Każdy chory powinien otrzymać program ćwiczeń dobrany przez doświadczonego rehabilitanta. Pomocne jest również uczestniczenie w ukierunkowanych zajęciach grupowych dla pacjentów z ZZSK.

Szczególnie zalecanym sportem jest pływanie.

Różne techniki, takie jak termoterapia, ultradźwięki, masaże, balneoterapia, elektroterapia, pomagają złagodzić ból i rozluźnić układ mięśniowy. Ich zastosowanie wymaga dokładnej oceny stanu zdrowia i rozważenia ewentualnych przeciwwskazań.

Zapobieganie deformacjom kręgosłupa. Oprócz wykonywania ukierunkowanych ćwiczeń (patrz: wyżej) pamiętaj o przestrzeganiu kilku prostych zasad, które pomogą utrzymać prawidłową budowę kręgosłupa:

Zapamiętaj

Śpij na średnio twardym materacu z małą poduszką pod głową.

Jeśli będziesz musiał(a) spędzić dłuższy czas w pozycji siedzącej, podłóż poduszkę pod kręgosłup lędźwiowy lub korzystaj ze specjalnego fotela i rób przerwy na rozruszanie się.

Nie dźwigaj ciężkich przedmiotów i naucz się prawidłowej techniki podnoszenia (nie pochylaj się nad podnoszonym przedmiotem, tylko przykucnij, a wstając, używaj mięśni nóg i brzucha).

Noś wygodne buty na niskim obcasie i w razie potrzeby stosuj wkładki korygujące płaskostopie.

Bardzo ważne jest zapobieganie upadkom i urazom, ponieważ w przebiegu ZZSK kręgosłup jest bardziej narażony na uszkodzenia mogące doprowadzić do ciężkich powikłań.

Zapamiętaj

Unikaj stosowania leków zwiększających ryzyko upadków (takich jak opioidy, leki uspokajające), nadmiaru alkoholu.

Nie uprawiaj sportów kontaktowych ani innych form aktywności związanych z dużym obciążeniem kręgosłupa.

W razie potrzeby przystosuj swoje otoczenie, np. montując w łazience i przy schodach odpowiednie uchwyty ułatwiające poruszanie się, zadbaj o odpowiednie oświetlenie pomieszczeń i usuń przedmioty, o które łatwo się potknąć (np. źle przytwierdzone dywany).

Zaprzestanie palenia papierosów. Palenie zwiększa ryzyko wystąpienia chorób płuc i serca, które u pacjentów z ZZSK są jedną z głównych przyczyn zwiększonej śmiertelności.

Odpowiednia dieta. Ważne jest dostarczenie kościom odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D, gdyż ZZSK znacznie przyspiesza rozwój osteoporozy (zobacz: Osteoporoza).

Wsparcie psychiczne. Pamiętaj, że jak każda przewlekła choroba, ZZSK często jest źródłem frustracji, poczucia uzależnienia od innych, a nawet depresji. Dlatego nie wahaj się szukać wsparcia psychicznego u bliskich oraz w specjalistycznych poradniach. Niektóre metody (np. biofeedback oraz terapia behawioralna) są bardzo efektywne w kontrolowaniu objawów choroby i pomagają poprawić samoocenę.

Edukacja i porady. Im więcej wiesz o swojej chorobie, tym łatwiej sobie z nią poradzisz. Porozmawiaj z lekarzem o swoich oczekiwaniach oraz realnych możliwościach leczenia.

Pamiętaj, że aktywna walka z chorobą od jej wczesnego etapu pozwala uniknąć wielu jej powikłań i prowadzić normalny tryb życia. Nawet jeśli będziesz musiał(a) zaakceptować to, że nie wrócisz do pełnej sprawności, zawsze można coś zrobić, żeby choroba była mniej uciążliwa.

Leczenie farmakologiczne

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są najczęściej stosowanymi lekami w terapii ZZSK. Zmniejszają ból i sztywność kręgosłupa, poprawiając jego funkcjonowanie. Według niektórych badań mogą również hamować postęp choroby oceniany na podstawie zdjęć radiologicznych. Aby osiągnąć pełny efekt leczenia, który pojawia się z reguły dopiero w ciągu 6 tygodni, stosuje się je w regularnych odstępach czasu i w odpowiednio dużych dawkach.

Tylko w okresie znacznego wyciszenia choroby możliwe jest stosowanie leku „w razie potrzeby”. Do tej grupy leków należy wiele różnych preparatów, których skuteczność może być różna u różnych chorych, dlatego jeśli jeden lek okazuje się nieskuteczny, trzeba wypróbować inny (nigdy naraz). Niestety leki te wykazują działania niepożądane (m.in. zwiększają ryzyko krwawienia z przewodu pokarmowego), dlatego często stosuje się je razem z lekami osłaniającymi żołądek.

Niektóre leki z tej grupy, tzw. koksyby, w mniejszym stopniu uszkadzają błonę śluzową żołądka, natomiast mogą mieć niekorzystny wpływ na układ krążenia. O tym, jaki lek zastosować, zadecyduje lekarz po rozważeniu korzyści i ewentualnych zagrożeń związanych z leczeniem.

Leki biologiczne to stosunkowo nowa grupa leków stosowanych w terapii ZZSK. Dotychczas udowodniono ich dużą skuteczność w łagodzeniu bólu i sztywności oraz w poprawie jakości życia, natomiast nie jest pewne, czy mogą hamować postęp zesztywnienia kręgosłupa. Nie prowadzą jednak do wyleczenia choroby – po ich odstawieniu u większości pacjentów objawy powracają.

W leczeniu ZZSK w Polsce stosuje się tzw. blokery TNF (adalimumab, etanercept, infliksymab). Wskazaniem do ich włączenia jest duża aktywność choroby utrzymująca się pomimo leczenia NLPZ. Głównym działaniem niepożądanym jest zwiększone ryzyko zakażeń, m.in. gruźlicy.

Zapobieganie osteoporozie i jej leczenie. ZZSK przyspiesza rozwój osteoporozy. Aby jej uniknąć, należy wprowadzić odpowiednie modyfikacje stylu życia (zobacz: Osteoporoza) i zmniejszyć aktywność samej choroby. W leczeniu osteoporozy najczęściej stosuje się bisfosfoniany

Leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol lub opioidy, stosuje się pomocniczo w walce z bólem (jeśli NLPZ są niewystarczające lub ich stosowanie jest przeciwwskazane).

Sulfasalazyna lub metotreksat – ich zastosowanie w ZZSK ogranicza się tylko do przypadków, gdy oprócz kręgosłupa są zajęte również inne stawy (tzw. obwodowa postać ZZSK).

Miejscowe stosowanie steroidów polega na iniekcji steroidu bezpośrednio do miejsca, w którym występuje stan zapalny (np. stawu krzyżowo-biodrowego i innego zajętego stawu lub w okolicę przyczepów ścięgnistych). Wiąże się z niewielkim ryzykiem zakażenia lub uszkodzenia ścięgna albo więzadła. Steroidy w postaci kropli do oczu stosuje się również w zapaleniu naczyniówki oka.

Leczenie chirurgiczne

Endoprotezowanie (aloplastyka) stawu biodrowego lub kolanowego polega na zastąpieniu chorego stawu protezą. Wskazaniem do operacji jest utrzymujący się ból i ograniczenie ruchomości stawu pomimo leczenia zachowawczego. Operacja zmniejsza ból i poprawia funkcję stawu.

Operację kręgosłupa należy rozważyć, jeśli wystąpią objawy neurologiczne spowodowane podwichnięciem i niestabilnością stawów kręgosłupa lub złamaniem kręgów.

Oprócz tego wykonuje się również operacje poprawiające oś kręgosłupa (tzw. osteotomie korekcyjne), mające na celu poprawę równowagi ciała oraz zwiększenie pola widzenia (które może ulec znacznemu ograniczeniu wskutek pochylenia ciała do przodu).

Najczęściej dotyczą lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Decyzję o ich wykonaniu należy starannie rozważyć, gdyż mogą powodować poważne powikłania, głównie związane z uszkodzeniem struktur nerwowych.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Wyleczenie choroby (czyli brak jej aktywności po zakończeniu leczenia) nie jest obecnie możliwe. W pojedynczych przypadkach zdarza się samoistne ustąpienie choroby.

Dysponujemy natomiast lekami, które skutecznie kontrolują objawy i poprawiają funkcjonowanie pacjenta. Niektóre z nich, np. NLPZ i leki biologiczne, prawdopodobnie mogą również hamować postęp choroby.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa może mieć bardzo różny przebieg. Obecnie dzięki odpowiedniemu leczeniu w większości przypadków mamy do czynienia z łagodną postacią choroby, która tylko w nieznacznym stopniu upośledza normalne funkcjonowanie.

Szczególne ważne dla dalszego rokowania jest pierwsze 10 lat trwania choroby – to wtedy najczęściej dochodzi do upośledzenia sprawności, zmian w stawach obwodowych i zmian radiologicznych w obrębie kręgosłupa. Dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie i aktywna walka z chorobą od samego początku. U niektórych chorych ZZSK ma jednak ciężki przebieg, doprowadzając do znacznej niesprawności i skrócenia długości życia. 10–30% chorych rezygnuje z pracy zawodowej po 10 latach trwania choroby.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia?

Ponieważ zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa jest chorobą przewlekłą, konieczna jest regularna kontrola reumatologiczna. Częstość wizyt jest uzależniona od aktywności choroby oraz stosowanego leczenia. Do oceny ciężkości choroby wykorzystuje się odpowiednie kwestionariusze (np. BASDAI, BASFI), postęp zmian przy badaniu narządu ruchu oraz wyniki badań obrazowych i laboratoryjnych.

Kontrolne zdjęcia radiologiczne kręgosłupa wykonuje się nie częściej niż co 2 lata (chyba że zachodzi podejrzenie szybkiego postępu choroby lub innych zmian, np. złamania kręgu).

Z reguły nie ma sensu powtarzanie zdjęć RTG stawów krzyżowo-biodrowych, jeśli wykazano już na nich zmiany typowe dla ZZSK. Przydatne są natomiast kontrolne RTG stawów biodrowych (ich zajęcie świadczy o cięższym przebiegu choroby) lub kręgosłupa szyjnego (ryzyko zmian kręgów powodujących zmiany neurologiczne). Trwają badania nad opracowaniem metod umożliwiających ocenę aktywności choroby za pomocą rezonansu magnetycznego (MRI) i ultrasonografii (USG).

Co robić, aby uniknąć zachorowania?

Niestety nie znamy sposobu na uniknięcie zachorowania na ZZSK. Kwestią przyszłości jest znalezienie wiarygodnych wczesnych wskaźników (tzw. markerów) wystąpienia choroby, tak aby można było ją odpowiednio wcześnie rozpoznać i leczyć. Poszukuje się też leków, które mogłyby zapobiegać nadmiernemu kostnieniu i zesztywnieniu kręgosłupa a tym samym przyczynić się do dłuższego zachowania sprawności ruchowej kręgosłupa.