[massagewarsaw]

Olejki eteryczne i preparaty olejkowe w leczeniu chorób wewnętrznych

Stosowanie olejków eterycznych do wewnątrz organizmu w porównaniu z innymi lekami roślinnymi jest stosunkowo rzadkie. Główną przeszkodą jest przekonanie o ich dużej toksyczności. W świetle ostatnich badań okazuje się jednak, że doustne podawanie olejków eterycznych jest częstokroć mniej szkodliwe od ich stosowania zewnętrznego. Dotyczy to szczególnie olejków do masażu dużych powierzchni ciała, kiedy to mogą one wchłaniać się przez skórę i przenikać do krwiobiegu w dużych ilościach.

Wartości LD50 dla większości powszechnie używanych olejków eterycznych mieszczą się powyżej 5 g/kg masy ciała zwierząt doświadczalnych. W klasyfikacji Hodge'a i Sternera stanowią one zatem grupę substancji słabo toksycznych, dla których prawdopodobna dawka śmiertelna dla człowieka dorosłego wynosi powyżej 250g.

Opracowany przegląd olejków eterycznych i preparatów olejkowych stosowanych aktualnie w leczeniu chorób wewnętrznych oraz ich dawkowanie może zainteresować czytelników "Wiadomości Zielarskich".

OLEJKI ETERYCZNE

Olejek mięty pieprzowej Oleum Menthae piperitae

Olejek mięty pieprzowej stosowany jest doustnie przede wszystkim w chorobach przewodu pokarmowego. Ułatwia trawienie, działa wiatropędnie i przeciwskurczowo. Podawany jest w braku łaknienia, zaburzeniach trawiennych połączonych z wymiotami i bólami, w skurczach nadbrzusza, kolce jelitowej, w stanach zapalnych żołądka i jelit, a także w zapaleniu i stanach skurczowych jelita grubego.

Olejek mięty pieprzowej wykazuje działanie żółciopędne, żółciotwórcze oraz działa leczniczo w schorzeniach wątroby, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. W tym celu stosuje się także preparaty zawierające w swym składzie olejek mięty pieprzowej, takie jak: Colpermin, Cholagogum i Raphacholin.

Wykorzystywany jest również w chorobach górnych dróg oddechowych. Rozrzedza śluz, działa wykrztuśnie i leczy stany przeziębieniowe. Polecany jest także w wymiotach u ciężarnych i bolesnym miesiączkowaniu.

Olejek mięty pieprzowej stosowany jest w dawkach dziennych 3-12 kropli. W przypadku preparatu Colpermin maksymalna dawka dzienna wynosi 6 kapsułek (1,2 g), co odpowiada ok. 61 kroplom olejku. Dawka dzienna preparatu Cholagogum wynosi 30 mg, co odpowiada ok. 1,5 kropli, a preparatu Raphacholin 90 mg, to jest ok. 5 kropli olejku. Należy dodać, że 1 g olejku eterycznego odpowiada 51 kroplom.

W praktyce leczniczej stosuje się także Oleum Menthae arvensis w chorobach i zaburzeniach przewodu pokarmowego oraz w schorzeniach dróg oddechowych w dawce 3-6 kropli dziennie.

W preparatach niemieckich występuje także olejek miętowy chiński (China Oel) oraz olejek miętowy japoński (Japanisches Heilpflanzenol). Preparaty te stosuje się w chorobach górnych dróg oddechowych (katar, zapalenie błony śluzowej nosa i oskrzeli) oraz czynnościowych zaburzeniach żołądka, jelit i dróg żółciowych. Dzienna dawka obu preparatów (zawierają czyste olejki miętowe) wynosi 10 kropli.

Olejek anyżowy Oleum Anisi

Olejek anyżowy stosowany jest jako środek ułatwiający trawienie i wiatropędny. Zmniejsza także napięcie mięśni gładkich, dzięki czemu zapobiega wzdęciom. Podawany doustnie wchłania się w jelicie cienkim i częściowo wydalany jest przez drogi oddechowe.

Olejek drażni błonę śluzową oskrzeli, zwiększa wydzielanie śluzu, upłynnia wydzielinę, pobudza ruch rzęsek aparatu migawkowego i wzmaga odruch kaszlowy. Olejek anyżowy wykorzystywany jest w niestrawności jelitowej i nieżycie dróg oddechowych, m.in. w zapaleniu oskrzeli, kaszlu konwulsyjnym i krztuścu. Olejek podaje się w dawce 3-15 kropli dziennie.

Olejek anyżowy wchodzi w skład preparatu galenowego Spiritus Amonii anisatus w ilości 1% oraz mieszanek wykrztuśnych. Jest składnikiem tabletek Azarina o działaniu wykrztuśnym i przeciwkaszlowym. W lecznictwie stosowany jest również Oleum Anisi stellati, jako środek poprawiający trawienie, zapobiegający wzdęciom i skurczom w obrębie przewodu pokarmowego.

Podaje się go w dawce 3-30 kropli dziennie. W dawce 15 kropli dziennie polecany jest on ponadto jako lek rozrzedzający wydzielinę oskrzelową i ułatwiający jej odkrztuszanie.

Olejek cynamonowy chiński Oleum Cinnamomi cassiae

Oleum Cinnamomi cassiae pobudza wydzielanie soku żołądkowego, działa wiatropędnie i przeciwbiegunkowo. Zapobiega zaburzeniom jelitowym, a także łagodzi stany przeziębieniowe. Podawany jest doustnie w dawkach 3-30 kropli. W podobnych schorzeniach stosuje się olejek cynamonowy cejloński Oleum Cinnamomi zeylanicum. Podaje się go w ilości 3-10 kropli dziennie.

Olejek kminkowy Oleum Carvi

Olejek kminkowy bywa wykorzystywany głównie w schorzeniach przewodu pokarmowego. Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie, zmniejsza perystaltykę żołądka, zapobiega nudnościom. Działa wiatropędnie, przywraca prawidłową amplitudę ruchów perystaltycznych jelit.

Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Ponadto wzmaga funkcje wydzielnicze błony śluzowej dróg oddechowych i działa wykrztuśnie. Olejek kminkowy jest pomocny w nieżycie żołądka i jelit, działa przeciwbiegunkowo i pobudza łaknienie. Niekiedy stosowany jest w skąpomoczu, zaburzeniach laktacji, bolesnym miesiączkowaniu i zapaleniu oskrzeli. Olejek kminkowy podaje się doustnie w ilości 3-10 kropli dziennie.

Olejek jałowcowy Oleum Juniperi

Olejek jałowcowy stosowany jest w zaburzeniach trawienia, a także w schorzeniach układu wątrobowo-żółciowego i pęcherza moczowego. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, działa żółciopędnie i moczopędnie. Najczęściej stosowany jest w dawce 1-5 kropli dziennie, rzadziej w dawce 0,15-0,3 g, co odpowiada 8-15 kroplom dziennie.

Olejek arcydzięglowy Oleum Angelicae

Olejek arcydzięglowy pobudza czynność wydzielniczą żołądka, ułatwia trawienie, działa wiatropędnie i zwiększa łaknienie. Stosowany jest także w nieżycie jelit, skąpomoczu oraz bólach mięśniowych i nerwobólach. Olejek podawany jest doustnie w ilości od kilku do 20 kropli dziennie. Wchodzi w skład preparatu galenowego Angelicae compositus w ilości 0,3%.

Olejek koprowy Oleum Foeniculi

Olejek koprowy działa wiatropędnie, ułatwia trawienie i powoduje rozkurcz mięśni gładkich okolicy żołądka i jelit. Z tego względu stosowany jest w nieżycie przewodu pokarmowego, kolce jelitowej, wzdęciach i czkawce. Olejek koprowy jest dobrym środkiem rozrzedzającym wydzielinę oskrzelową i wykrztuśnym. Znalazł zastosowanie w stanach zapalnych oskrzeli. Dzienna dawka olejku podawanego doustnie waha się od 3 do 30 kropli.

Olejek lawendowy Oleum Lavandulae

Olejek lawendowy ułatwia trawienie, działa wiatropędnie i przeciwskurczowo, a także słabo znieczulająco w obrębie przewodu pokarmowego. Poza tym działa uspokajająco i uśmierzająco w bólach głowy na tle depresyjnym. Olejek lawendowy stosuje się doustnie w dawkach 1-10 kropli dziennie. Wchodzi w skład preparatu galenowego Spiritus Lavandulae w ilości 0,3%.

Olejek tatarakowy Oleum Calami

Olejek tatarakowy wzmaga czynność trawienną żołądka i zapobiega wzdęciom, dlatego stosowany jest w zaburzeniach trawiennych i nieżytach przewodu pokarmowego. Doustnie podawany jest w ilości kilku kropli dziennie. Olejek tatarakowy wchodzi w skład preparatów Uldenol i Ulventrol w ilości 10 mg w odniesieniu do jednej drażetki, co przy maksymalnym stosowaniu preparatów w ilości 9 drażetek odpowiada 90 mg, to jest ok. 5 kroplom olejku dziennie.

Olejek szałwiowy Oleum Salviae

Olejek szałwiowy usprawnia procesy trawienne i działa wiatropędnie. Stosowany jest także w zapaleniu oskrzeli, jako środek aseptyczny i przeciwzapalny. Drogą doustną podawany jest w ilości kilku kropli dziennie.

Olejek eukaliptusowy Oleum Eucalypti

Olejek eukaliptusowy stosowany jest doustnie jako rozrzedzający wydzielinę oskrzelową i wykrztuśny. Zmniejsza stan napięcia mięśni gładkich, rozkurcza oskrzela, przywraca prawidłowe ruchy nabłonka rzęskowego, wyzwala odruch kaszlowy i działa przeciwbakteryjnie.

Dawka dzienna mieści się w granicach 0,1-0,6 g, co odpowiada 5-30 kroplom olejku. Ostatnio został wprowadzony do lecznictwa preparat Bronchomed zawierający w 1 kapsułce 300 mg olejku eukaliptusowego. Dzienna dawka tego leku równa jest 30 kroplom olejku.

Olejek tymiankowy Oleum Thymi

Olejek tymiankowy pobudza funkcje wydzielnicze błony śluzowej dróg oddechowych, pobudza ruch rzęsek aparatu migawkowego, działa wykrztuśnie i aseptycznie. Olejek podawany doustnie wzmaga wydzielanie soku żołądkowego i śliny. Zwiększa nieznacznie wydzielanie żółci, działa lekko moczopędnie. Rozkurcza mięśnie gładkie przewodu pokarmowego.

Olejek tymiankowy znalazł zastosowanie w przewlekłym nieżycie dróg oddechowych i kaszlu różnego pochodzenia, a także zaburzeniach trawienia. Podawany jest doustnie w ilości od kilku do 15 kropli dziennie.

Olejek sandałowy Oleum Santali albi

Olejek sandałowy wykazuje działanie odkażające drogi moczowe. Znajduje zastosowanie w leczeniu zakażeń dróg moczowych w dawce 1-1,5 g dziennie, co odpowiada 50-150 kroplom olejku. Podawany jest w kapsułkach zabezpieczających przed działaniem soku żołądkowego.

Olejek terpentynowy rektyfikowany Oleum Terebinthinae rectificatum

Olejek terpentynowy rektyfikowany stosowany jest w chorobach dróg oddechowych jako środek rozrzedzający śluz i działający wykrztuśnie. Dawka dzienna 0,15-0,3 g odpowiada 8-15 kroplom olejku.

Olejek czosnkowy Oleum Allii sativi

Olejek czosnkowy znalazł zastosowanie w leczeniu przewlekłego zapalenia oskrzeli, nieżytu dróg oddechowych, nawracających stanów przeziębieniowych, krztuśca, astmy oskrzelowej i grypy. W tym celu podaje się doustnie 1-6 kropli olejku.

Natomiast preparat XUND-Knoblauch, zawierający olejek czosnkowy, zapobiega zmianom miażdżycowym i wzmaga odporność organizmu na zakażenia. W 1 drażetce tego leku znajduje się 5 mg olejku, a zatem dziennie (2 drażetki) wprowadza się do organizmu 10 mg (0,5 kropli) olejku.

INNE OLEJKI ETERYCZNE

Olejek kolendrowy Oleum Coriandri i olejek majerankowy Oleum Majoranae są stosowane w: zaburzeniach trawiennych, braku łaknienia, nieżycie żołądka i jelit, wzdęciach i kolce jelitowej w ilości kilku kropli dziennie.

Duża grupa olejków eterycznych wykorzystywana jest w leczeniu schorzeń układu oddechowego: olejek sosnowy Oleum Pini silvestris, olejek kosodrzewinowy Oleum Pini pumilionis i olejek jodłowy Oleum Piceae. Pobudzają one czynność wydzielniczą górnych dróg oddechowych, rozrzedzają śluz, działają wykrztuśnie i przeciwdrobnoustrojowo. Podaje się je doustnie w dawkach dziennych 0,15-0,3 g (8-15 kropli).

Oleum Niauli polecany jest w nieżycie górnych dróg oddechowych w dawce 0,2-2 g (10-100 kropli). Oleum Rhododendri daurici jest lekiem wykrztuśnym i przeciwkaszlowym w dawce dziennej 0,15-0,3 g (8-15 kropli). Oleum Viticis negundo pobudza odkrztuszanie wydzieliny oskrzelowej i pomocny jest w kaszlu, astmie i przewlekłym zapaleniu oskrzeli. Olejek ten podaje się w ilości 60-120 mg (3-6 kropli) dziennie w kapsułkach żelatynowych.

Olejek cytrynowy Oleum Citri wchłania się w jelicie cienkim i wydala przez drogi oddechowe. Drażni błonę śluzową oskrzeli, wzmaga wydzielanie śluzu, rozrzedza wydzielinę. Działa słabo wykrztuśnie i przeciwdrobnoustrojowo. Stosuje się go w ilości kilkunastu kropli dziennie.

W nieżycie dróg oddechowych wykorzystuje się także kamforę, główny składnik Oleum Camphoratum. Stosowana jest doustnie w dawce dziennej 30-300 mg. Kamforę stosuje się ponadto doustnie w hipotonicznych zaburzeniach krążenia. Dawki w granicach 30-300 mg dziennie wpływają tonizująco na układ krążenia.

W przewlekłych migrenowych bólach głowy znalazł zastosowanie olejek goździkowy Oleum Caryophylli. Podaje się go w kapsułkach.

PREPARATY OLEJKOWE

W terapii chorób wewnętrznych często stosowane są preparaty zawierające mieszaniny olejków eterycznych, ich składników, a także mieszaniny olejków eterycznych i składników olejkowych. Z takich preparatów wytwarzanych w kraju można wymienić Terpichol i Argol Essenza Balsamica, a z preparatów zagranicznych Neo-Angin, Septolete, Olbas Pastilles, Gelomyrtol forte, Amol i Klosterfrau Melissengeist.

W piśmiennictwie wzmiankowany jest także preparat o ukierunkowanym działaniu klinicznym, otrzymany z połączenia olejku mięty pieprzowej i olejku kminkowego. Oto krótka charakterystyka wymienionych preparatów.

Terpichol - kapsułki, płyn

Preparat jest mieszaniną składników olejkowych: mentolu (3,2 g), mentonu (0,6), alfa- i beta-pinenu (1,7 g), borneolu (0,5 g), 1,8-cyneolu (0,2 g) i kamfenu (0,5 g) w oleju z oliwek (3,3 g).

Preparat stosuje się w kamicy żółciowej, stanach zapalnych pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, zaburzeniach wydzielania żółci, kolce żółciowej oraz zakażeniu dróg żółciowych wielkouśćcem jelitowym Lamblia intestinalis.

Preparat podaje się doustnie w ilości 2~1 kapsułek dziennie lub w ilości 3-8 kropli 3-5 razy dziennie. Maksymalnie przyjmuje się 760 mg składników olejkowych dziennie.

Argol Essenza Balsamica - płyn

W 1000 g preparatu znajduje się 25 g olejków eterycznych i 15 g mentolu. Substancje te rozpuszczone są w 60% alkoholu etylowym. Wśród olejków eterycznych wyróżnia się: olejek melisowy (3,4 g) oraz olejki: cynamonowy goździkowy, tymiankowy, cytrynowy, muszkatołowy, kolendrowy i mięty pieprzowej (łącznie
21,6 g).

Preparat stosowany jest w ostrych i przewlekłych schorzeniach górnych dróg oddechowych (zapaleniu gardła, krtani i migdałków podniebiennych, kaszlu, chrypce, podrażnieniu strun głosowych), stanach przeziębieniowych, grypie, zaburzeniach trawiennych, bólach głowy, migrenach, złym samopoczuciu, napięciach nerwowych i chorobie lokomocyjnej.

Preparat podaje się doustnie w ilości 10-15 kropli w miodzie, na cukrze lub w pól szklanki wody 2-3 razy dziennie. Maksymalna dzienna dawka składników olejkowych preparatu wynosi ok. 40 mg.

Neo-Angin - tabletki do ssania

W skład jednej tabletki wchodzi: olejek anyżowy 2,5 mg, olejek mięty pieprzowej 0,6 mg, mentol 5,9 mg. Preparat stosowany jest w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, m.in. w zapaleniu błon śluzowych jamy ustnej, dziąseł, migdałków podniebiennych, nieżycie gardła i krtani oraz chorobach przeziębieniowych.

Stosuje się po jednej tabletce do ssania co 2-3 godziny. Maksymalna dzienna dawka składników preparatu wynosi ok. 100 mg.

Septolete - pastylki do ssania

Jedna pastylka preparatu zawiera: olejek mięty pieprzowej 1 mg, olejek eukaliptusowy 0,6 mg, mentol 1,2 mg, tymol 0,6 mg. Preparat polecany jest w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej i gardła oraz chorobach przeziębieniowych, chrypce i kaszlu.

Jedną pastylkę do ssania stosuje się co 2-3 godziny. W ciągu dnia podaje się maksymalnie 30 mg składników preparatu.

Olbas Pastilles - pastylki do ssania

W 100 g pastylek znajduje się: 1,16 g olejku eukaliptusowego, 1,12 g olejku mięty pieprzowej, 0,067 g olejku jałowcowego, 0,047 olejku brzozowego, 0,0025 g olejku goździkowego i 0,10 g mentolu. Preparat stosowany jest w bólach gardła, chrypce i kaszlu. Zmniejsza ból głowy towarzyszący chorobom przeziębieniowym.

Zaleca się stosowanie maksymalnie 8 pastylek do ssania w ciągu dnia, co daje ok. 300 mg składników preparatu.

Gelomyrtol forte - kapsulki

Skład preparatu w odniesieniu do jednej kapsułki: limonen 75 mg, 1,8-cyneol 75 mg, alfa-pinen 20 mg. Preparat stosuje się w ostrym i przewlekłym nieżycie oskrzeli i zapaleniu błony śluzowej jamy nosowej.

W ostrych stanach chorobowych zaleca się przyjmowanie doustnie 3-4 kapsułek dziennie, w przewlekłym przebiegu choroby można stosować 2 kapsułki dziennie.

Amol - płyn

W 1000 g preparatu znajduje się 1 g olejku lemongrasowego z Cymbopogon citratum i 17,23 g mentolu. Preparat stosowany jest w wielu dolegliwościach, m.in. w zaburzeniach żołądkowych i jelitowych, chorobach przeziębieniowych, schorzeniach nerwowych (zaburzenia krążenia, trudności w zasypianiu, wyczerpanie), migrenie, bólach reumatycznych i bólach innego pochodzenia.

Preparat przyjmuje się doustnie w ilości 10-15 kropli 3 razy dziennie.

Klosterfrau Melissengeist - płyn

W 100 ml preparatu znajdują się olejki eteryczne w alkoholowym destylacie z: 0,536 g Folium Melissae, 0,714 g Rhizoma Helenii, 0,714 g Radix Angelicae, 0,714 g Rhizoma Zingiberis, 0,285 g Flores Caryophylli, 0,285 g Rhizoma Galangae, 0,071 g Fructus Piperis nigri, 0,714 g Radix Gentianae, 0,071 g Semen Myristicae, 0,714 g Pericarpium Aurantii, 0,321 g Cortex Cinnamomi, 0,036 Flores Cassiae i 0,001 g Fructus Cardamomi.

Preparat stosuje się w zaburzeniach psychowegetatywnych (dolegliwości nerwicowe, stany napięcia nerwowego, stany podniecenia, wewnętrznego niepokoju, trudności w zasypianiu, trema, bóle głowy na tle nerwowym, nadwrażliwości na zmiany pogody), zaburzeniach pracy serca bez przyczyny organicznej, bolesnym miesiączkowaniu i okresie menopauzy, dolegliwościach żołądkowe-jelitowych, a także chorobach przeziębieniowych i grypie. Preparat przyjmuje się doustnie w ilości 1-3 łyżeczek dziennie.

Na uwagę zasługują także wyniki badań klinicznych z podwójnie ślepą próbą, które wykazały, że preparat charakteryzuje się działaniem przeciwbólowym. Ponadto stwierdzono, że ten sam preparat w kapsułkach pobudzał krążenie krwi w naczyniach włosowatych.

Preparat Oleum Menthae piperitae/Oleum Carvi

Preparat otrzymano przez połączenie olejku mięty pieprzowej i olejku kminkowego. Jedna kapsułka preparatu zawiera 90 mg Oleum Menthae piperitae i 50 mg Oleum Carvi. Preparat podawano doustnie 3 razy dziennie po 1 kapsułce przez 4 tygodnie.

Badania kliniczne z podwójnie ślepą próbą wykazały, że preparat jest bardzo pomocny w leczeniu niestrawności czynnościowej objawiającej się wzdęciami i odbijaniem. Na 39 pacjentów aż w 35 przypadkach uzyskano znaczną poprawę stanu zdrowia, co może być alternatywnym sposobem leczenia w porównaniu z terapią lekami syntetycznymi.

PODSUMOWANIE

Przegląd zastosowania olejków eterycznych i preparatów olejkowych w leczeniu chorób wewnętrznych wskazuje, że najczęściej są one wykorzystywane w terapii dróg oddechowych, stosunkowo często w schorzeniach przewodu pokarmowego, a także wątroby, dróg żółciowych i moczowych, w mniejszym stopniu mają zastosowanie w schorzeniach układu nerwowego, miażdżycy i w walce z bólem.

Ilości olejków eterycznych i preparatów olejkowych podawanych doustnie nie są duże. Maksymalne dawki dzienne nie przekraczają w większości przypadków 15 kropli, co odpowiada 300 mg tych substancji, nie stanowią więc zagrożenia dla zdrowia człowieka.

Na podstawie niniejszego opracowania można przyjąć, że olejki eteryczne i preparaty olejkowe są grupą leków naturalnych, która zasługuje na większe zainteresowanie lekarzy i szersze niż dotąd wykorzystanie w leczeniu chorób wewnętrznych.

doc.dr Bogdan Kędzia
Wiadomości Zielarskie 1/2000