[massagewarsaw]

SPA - WANNA, ZABIEG, OŚRODEK, HOTEL CZY FILOZOFIA?

Zapożyczone w ciągu ostatnich zaledwie kilku, może kilkunastu lat słowo spa zaczęło pojawiać się zaskakująco często w informacyjno-reklamowych tekstach biur podróży, ośrodków rekreacyjnych i wypoczynkowych, salonów kosmetycznych, gabinetów odnowy biologicznej, siłowni i wszelkiego typu ośrodków prowadzących zajęcia gimnastyczne i sportowe, a określanych mianem fitness klubów. Do tej pory słowo to zostało odnotowane przez jeden tylko słownik - dostępny online Słownik języka polskiego PWN - w znaczeniu:

"1. "zabiegi pielęgnacyjne mające na celu nawilżenie i odżywienie skóry; też: kosmetyki służące do takich zabiegów" 2. "ośrodek oferujący takie zabiegi" 3. "wanna z hydromasażem""1 . Przyjmując jako założenie, że definicje te w mniejszym lub większym stopniu odpowiadają zakresowi semantycznemu określenia spa i biorąc pod uwagę charakter tekstów, w których występuje, a także to, że należy ono do najmłodszego słownictwa, warto byłoby zbadać, czy rzeczywiście słowo spa jest używane w dokładnie tych znaczeniach, które podaje internetowy słownik PWN-u i w sugerowanej przez definicje funkcji rzeczownikowej, czy jest to wyraz potrzebny - czy przekazuje konkretne znaczenie, czy też jest słowem modnym, czy zatem można by je zastąpić innym, występującym już w języku określeniem - a także skąd wzięło się we współczesnej polszczyźnie, jaka jest jego historia i jak przedstawia się na tle innych, wcześniejszych leksemów o podobnym zakresie znaczeniowym oraz współczesnych zapożyczeń z tego samego kręgu semantycznego.

W polszczyźnie wyraz spa jest zapożyczeniem właściwym i najprawdopodobniej anglicyzmem, choć ze względu na znaczny zakres rozpowszechnienia tego słowa w wielu językach2 można by je interpretować również jako internacjonalizm. W języku angielskim słowo spa zazwyczaj tłumaczy się jako eponim nazwy belgijskiego uzdrowiska Spa, znanego przede wszystkim z właściwości leczniczych znajdujących się tam źródeł wód mineralnych. J.W. Lund3 , pisząc o angielskim pochodzeniu eponimu spa, przypisuje jego rozpropagowanie Timothy'emu Brightowi, który w 1596 r. po raz pierwszy użył tego słowa w połączeniu english Spaw na określenie założonego nieco wcześniej przez Williama Slingsby'ego uzdrowiska Harrogate w hrabstwie Yorkshire4 . W języku angielskim słowo to początkowo używane było tylko jako określenie uzdrowisk z pijalniami wód mineralnych, z czasem jednak rozszerzyło znaczenie i zaczęło być odnoszone także do miejscowości kuracyjnych, w których brano kąpiele lecznicze. J.W. Lund próbuje także dotrzeć do etymologii nazwy miasta Spa, wywodząc ją z dawnego belgijskiego określenia źródła wody bogatej w żelazo espa lub Espa, które z kolei ma pochodzić z języka walońskiego i oznaczać po prostu %źródło'5 .

Spotykane niekiedy w popularnych opracowaniach czy w publicystyce interpretowanie wyrazu spa jako skrótowca utworzonego od łacińskiego wyrażenia o wariantywnym pierwszym członie %sanus/salus/sanitas per aquam' jest zabiegiem współczesnym i nie ma nic wspólnego z pochodzeniem wyrazu, podkreśla natomiast jego znaczenie, a może raczej: stanowi obecnie ośrodek tegoż znaczenia6. Konsekwencją takiej interpretacji jest jednak nierzadko pojawiająca się pisownia SPA, por. np. Hotel SPA Dr Irena Eris Krynica Zdrój, luksusowy zestaw SPA, zabiegi pielęgnacyjne SPA, maska na oczy SPA7.

Zaczerpnięte z Korpusu PWN przykłady użycia zapożyczenia spa wskazują na niejednorodność składniową i paradygmatyczną tego słowa czy też - słów. Cytaty można podzielić na dwie grupy: w 1. znajdą się wypowiedzenia lub połączenia, w których spa jest członem samodzielnym nieokreślanym lub nadrzędnym określanym, w 2. - te, w których spa jest członem podrzędnym, określającym:

1) ~ "Spraw sobie własny salon odnowy. Urządź w łazience domowe spa" - kuszą producenci. Wanna z hydromasażem to w nowych domach i apartamentach już standard8 .
~ Na swoim terenie posiada: [...] centrum zdrowia, sauna, spa, jacuzzi, salon piękności9.
~ [...] mówiła podczas wywiadu [...], rozsiadając się w fotelu modnego spa w Chelsea10.
~ Za dodatkową opłatą istnieje możliwość korzystania z pobliskich ciepłych kąpieli siarkowych w basenie całodobowym, gorących źródeł, SPA i zabiegów przyrodo-leczniczych w pobliskich hotelach11.
~ Naturalna grota z gorącą wodą bijącą z podziemnego źródła oraz klasyczne SPA z całą masą zabiegów na twarz i ciało. [...] Spa oferuje zabiegi wodne: masaże, kąpiele, inhalacje, okładanie błotem, irygacje nosa [...]12 .

2) ~ Naszym najnowszym odkryciem jest Spa sauna - zabieg oczyszczający z toksyn całe ciało. Na początek kosmetyczka wykonuje dokładny peeling. Po nim następuje digitopresura pleców, która pobudza organy wewnętrzne i uwalnia zablokowaną energię poprzez oczyszczenie meridianów (kanałów energetycznych). Potem czeka cię bardzo miły masaż13.
~ Spa sauna powoduje, że skóra odzyskuje naturalny stopień nawilżenia, jest wygładzona i odzyskuje blask. [...] Najważniejszym efektem tego zabiegu jest detoksyfikacja. Spa saunę stosujemy przed zabiegami antycellulitisowymi, ujędrniającymi i wyszczuplającymi14.
~ Kategoria: Hotel uzdrowiskowy / Spa hotel15.
~ Atrakcyjną niszą są też tzw. hotele spa16.
~ My w dziedzinie spa poradzimy się naszej specjalistki fizjoterapeutki17.
~ Elementem podkreślającym charakter hotelu jest infrastruktura SPA. Pełen zieleni basen i jacuzzi sprzyjają wypoczynkowi, woda koi zmysły, a sauna odpręża i uspokaja18.
~ Dodatkowo zabiegi SPA ułatwią trzy superatrakcyjne nowości niekosmetyczne: niezbędna Żelowa maska na oczy SPA, bardzo praktyczny Turban SPA, oraz superprzydatny Zestaw pielęgnacyjny SPA, składający się z drewnianego masażera, naturalnej myjki i szczotki do włosów19.
~ Kapsuła NeoQi Harmony Mediq jest najbardziej innowacyjnym z urządzeń SPA, które pomaga odzyskać wewnętrzną równowagę organizmu przy wykorzystaniu starożytnej filozofii oraz zdobyczy nauki20.

Jak widać na podstawie powyższych przykładów, leksem spa pojawia się w połączeniach wyrazowych zarówno w prepozycji, jak i w postpozycji. Może występować w użyciu rzeczownikowym: pojawia się samodzielnie (sauna, spa, jacuzzi) lub w połączeniach, w których jest członem nadrzędnym, umieszczanym po określającym go przymiotniku (Urządź domowe spa; w fotelu modnego spa w Chelsea) - warto zwrócić uwagę na formy przymiotników, wskazujące na to, że przypisuje mu się rodzaj nijaki, podobnie jak zapożyczeniu boa w 2. znaczeniu czy nazwie własnej Samoa. Może także pojawiać się jako wyraz określający - w postpozycji - który daje się interpretować jako przydawkę rzeczowną (nieodmienną) lub jako przymiotnik nieodmienny (zabiegi SPA, zestaw SPA, hotel spa) albo w prepozycji - również jako człon określający, ale o nieco innym charakterze - struktury: Spa sauna, Spa hotel mogłyby bowiem równie dobrze uchodzić za błędnie zapisane formacje z quasi-przedrostkiem, jak i za niewłaściwie uszeregowane połączenia z przymiotnikiem nieodmiennym. W niektórych wypadkach trudno jest ustalić, czy spa pojawia się jako rzeczownik w D., czy też jako przymiotnik (w dziedzinie spa, infrastruktura SPA).

Słowo (człon?) spa w ani jednym z kilkudziesięciu odnotowanych przeze mnie wystąpień tego leksemu w Internecie nie zostało odmienione, czy też ściślej: nie uzyskało innej końcówki fleksyjnej niż -a, mimo że zapożyczenia na -a najczęściej już w trakcie zapożyczania są adaptowane do polskiego systemu fleksyjnego. O uzualnej nieodmienności rzeczownika i przymiotnika spa mogło zadecydować kilka czynników:

a) nieodmienność wyrazu w języku, z którego został zapożyczony;
b) przypisywany zapożyczeniu rodzaj nijaki: to spa (a nie: ta spa, jak można by oczekiwać);
c) upodobnienie się rzeczownika spa do wcześniej zapożyczonych słów, przede wszystkim do rzeczownika boa, a także skrótowca USA21 ;
d) krótkość i jednosylabowość formy wyrazowej oraz jej zakończenie na -a, sprawiające, że gdyby leksem spa miał być odmieniany wg deklinacji żeńskiej, to przekształceniom fleksyjnym ulegałaby właśnie zgłoskotwórcza samogłoska, będąca jednocześnie końcówką fleksyjną, a D. lm. miałby albo postać bez samogłoski (sp), albo z nieuzasadnionym dodatkowym e (sep);
e) obserwowana wśród użytkowników polszczyzny niechęć do odmiany nazw własnych i słów postrzeganych jako nazwy własne;
f) traktowanie wyrazu jako skrótowca i zapisywanie go wersalikami.

O ile przynależność fleksyjną wyrazów o postaci spa można dość łatwo ustalić na podstawie przykładów, o tyle skonkretyzowanie ich znaczenia - a raczej: znaczeń - jest już trudnym zadaniem. Na podstawie przykładów z Korpusu PWN, a także niezliczonych wystąpień spa na stronach internetowych, w tym takich jak: tropikalna tęcza SPA (rozwinięcie: Ciepły aromatyczny deszcz w kolorowym świetle masuje ciało w dwóch obiegach, 16 regulowanych strumieni, od delikatnej mżawki, do siły biczy szkockich), Pedicure SPA Lux 9000 (rozwinięcie: Automatyczny fotel do pedicure), ścieżka wodna "Morskie SPA" (rozwinięcie: Nowoczesna wersja terapii wodnej (także Kneippa), składająca się z dwóch basenów -"ścieżek" z przeciwstawnym ruchem falowym i wirującym hydromasażem)22 , a także zasłyszanych użyć słowa spa (Wyjechała na spa; No i za ten barter dostała pięciodniowy pakiet na spa i sobie jedzie) można wyprowadzić trzy znaczenia rzeczownikowe potwierdzone przykładami zaczerpniętymi z Korpusu PWN i z Internetu, jedno znaczenie rzeczownikowe potwierdzane słabo, jedynie przez potoczne wypowiedzi anonimowych użytkowników (a raczej użytkowniczek) polszczyzny, oraz jedno dające się wyodrębnić znaczenie przymiotnikowe, a także użycia rozmyte znaczeniowo, pojawiające się w różnych kontekstach. Wyodrębnione znaczenia pozostają wprawdzie w pewnej łączności ze znaczeniami odnotowanymi w słowniku internetowym PWN, jednak nie pokrywają się z nimi w pełni.

Użycie rzeczownikowe spa:

1) wodolecznictwo jako element stylu życia, którego naczelną zasadą jest dbanie o jak najlepsze własne samopoczucie, zdrowie i wygląd fizyczny;
2) urządzenie do hydroterapii/balneoterapii/urządzenie wodolecznicze - przy czym niekoniecznie musi to być wanna z hydromasażem - może to być np. urządzenie w postaci zamykanej pionowej lub poziomej kapsuły (np. kapsuła NeoQi23 ) mieszczące dorosłego człowieka, może to być także zestaw do masażu ciała strumieniem lub strumieniami wody (tzw. masaż Vichy, czyli coś w rodzaju sztucznego deszczu), jacuzzi lub sauna dowolnego typu; w tym znaczeniu wyraz bywa używany samodzielnie w wypowiedzeniu, często jednak pojawia się także jako element nazwy własnej;
3) ośrodek odnowy biologicznej/ośrodek balneoterapeutyczny, w którym znajdują się takie urządzenia, zwykle wyposażony także w salon kosmetyczny, salę do ćwiczeń (fitness) i basen lub baseny - przy czym może być to "zwykły" ośrodek odnowy biologicznej, w którym przebywa się od kilkunastu - kilkudziesięciu minut do kilku godzin (często określany z angielskiego jako day spa24), może to być także ośrodek wypoczynkowy, do którego przyjeżdża się na weekend albo na kilka czy kilkanaście dni;
4) potocznie: zestaw zabiegów kosmetycznych i pielęgnacyjnych, mających poprawić samopoczucie, a także korzystnie wpłynąć na urodę: odmłodzić, odchudzić, ujędrnić, wygładzić.

Użycie przymiotnikowe spa:

1) wodoleczniczy/balneoterapeutyczny/hydroterapeutyczny - mający związek ze spa: urządzeniem lub ośrodkiem;
2) wyraz niemający konkretnego znaczenia, używany w celu wywołania skojarzeń z postrzeganym jako prestiżowe i modne poddawaniem się rozmaitym zabiegom balneoterapeutycznym - słowo spa bywa bowiem nader często używane w funkcji etykietki: doklejanej do tekstu (zwłaszcza opisu produktu lub usługi) słownej ikony mającej wywołać u potencjalnego odbiorcy ciąg skojarzeniowy, ma być "synonimem luksusu i holistycznego25 dbania o samopoczucie psychiczne i fizyczne"26 .

Słowami często towarzyszącymi wyrazowi spa są wellness i resort. Wellness pojawia się najczęściej w tych użyciach, w których spa występuje jako określenie "filozofii", albo w nazwach ośrodków wypoczynkowych i centrów odnowy biologicznej, np. Oferty hoteli Spa & Wellness - nowy styl życia Spa & Wellness [...] na wellness składa się wszystko, czym ludzie się otaczają, co robią, co konsumują, aby czuć się dobrze. Wellness uwzględnia psychologiczne, emocjonalne, intelektualne, towarzyskie, finansowe i fizyczne potrzeby człowieka27 ; Specjalizacja SPA & Wellness kształci w zakresie holistycznej pielęgnacji ciała opartej na filozofii SPA & Wellness28 ; Ale dzisiejsze SPA to już nie tylko woda. Dziś to cała filozofia, styl życia, pewien luksus. To połączenie hotelu, salonu piękności, gabinetu kosmetycznego, fitness klubu, ośrodka rehabilitacyjnego, salonu masażu. [...] W ośrodkach, klinikach, salonach czy sanatoriach SPA & Wellness czeka wykwalifikowany personel wykonujący specjalistyczne zabiegi 29. Słowo wellness pojawia się także bez rzeczownika spa, oznacza wówczas nie tyle "różnego rodzaju zabiegi, np. masaże, kąpiele, zajęcia sportowe i artystyczne oraz odpowiednia dieta, mające na celu przywrócenie dobrego samopoczucia i sprawności fizycznej; też: ośrodek wypoczynkowy oferujący te zabiegi i zajęcia"30 , jak podaje internetowy słownik PWN, ile raczej pewien trend, modny styl życia i sposób spędzania wolnego czasu, polegający na troszczeniu się o samego siebie. Wyraz resort natomiast nie występuje w ogóle w tekstach inaczej niż tylko w towarzystwie słowa spa. Pojawia się w nazwach własnych obiektów i kompleksów hotelowych, będących zazwyczaj ośrodkami zarówno wypoczynkowymi, jak i konferencyjnymi, o czym można się przekonać, przeglądając ofertę hotelu. W języku angielskim resort oznacza uzdrowisko (A resort is a place used for relaxation or recreation, attracting visitors for holidays or vacations. Resorts are places, towns such as Sochi in Russia, Newport, Rhode Island or St. Moritz, Switzerland, or larger regions, like the Adirondack Mountains or the Italian Riviera 31) i we współczesnej polszczyźnie przenosi to znaczenie, współtworząc nazwy przede wszystkim tych kompleksów hotelowych, które są położone w miejscowościach atrakcyjnych turystycznie, klimatycznie lub krajobrazowo.

Warto przy okazji zwrócić uwagę na przekształcanie się znaczenia rzeczownika hotel - co jednak wynika przede wszystkim ze zmiany samego charakteru obiektów i z rozszerzenia zakresu usług przez nie oferowanych - pierwotne znaczenie "budynku mieszkalnego przeznaczonego do czasowego pobytu osób zatrzymujących się w danej miejscowości"32 zaczęło się przeobrażać w "zespół budynków przeznaczonych do czasowego pobytu osób zatrzymujących się w tych budynkach w celach służbowych lub prywatnych: wypoczęcia, skorzystania z różnego rodzaju rozrywek, a także zabiegów pielęgnacyjnych i kosmetycznych". Hotele z obiektów towarzyszących podróżom - same stały się celami tych podróży.

A jakie jest rzeczywiste znaczenie spa? Czy jest to wanna, zabieg, ośrodek, hotel czy filozofia? Po trosze wszystko i nic do końca: nie tylko wanna, bo i każde inne duże urządzenie, koniecznie jednak przeznaczone do dynamicznego leczenia wodą (wanna niewyposażona w dysze do hydromasażu to już nie spa); raczej nie zabieg, chociaż potocznie również zestaw, zbiór zabiegów balneoterapeutycznych, pielęgnacyjnych i kosmetycznych, ośrodek - tak, ale raczej określany mianem hotelu; hotel - tak, ale o funkcji ośrodka; natomiast filozofia? Filozofia to jednak światopogląd, a więc zasady, idee i cele leżące u podstaw czyjegoś działania. Spa natomiast w znaczeniu %wodolecznictwo' w najlepszym razie może zostać uznane za element czyjegoś stylu życia, może nawet: pomysł na życie, ale jednak nie za filozofię.

Słowo spa, a także towarzyszące mu, wspomagające je określenia wellness i resort są nośnikami nie tylko znaczenia, a raczej: nie tyle znaczenia, ile konotacji. Są graficznymi i fonicznymi emblematami symbolizującymi obyczaje, normy, wartości, wzory postępowania, składające się na styl życia i charakter grupy ludzi uważających się za postępowych i nowoczesnych, a przy tym - obiektywnie - dobrze sytuowanych i intensywnie pracujących, niemających czasu na relaks: "Żyjemy w ciągłym biegu� intensywnie pracujemy, a potem chcemy wypoczywać równie szybko i intensywnie. Fundujemy sobie weekend w spa i do woli korzystamy z zabiegów. Poza tym spa jest teraz modne� stanowi oznakę prestiżu� po prostu wypada tam bywać"33 . Posługiwanie się słowami należącymi do języka tej grupy jest oczywiście nie tylko wyrazem przynależności społecznej, lecz także - w pewnym stopniu - podkreślaniem tej przynależności, dokonuje się w ten sposób autostratyfikacji.

Można zatem powiedzieć, że słowa te pełnią zarówno funkcję językową, jak i społeczną. Nie sposób bowiem zaprzeczyć, że - nawet rozmyte znaczeniowo i nieraz absurdalnie używane - uzupełniają w pewien sposób system leksykalny polszczyzny, odnosząc się do nowych zjawisk, które przecież - jeśli miały nowatorski i nowoczesny charakter - nigdy nie bywały określane słowami już używanymi w języku.

Źródło: tkj.uw.edu.pl/objas/obj_spa.html