[massagewarsaw]

Zastosowanie i skuteczność zabiegów fizjoterapeutycznych
w rehabilitacji i odnowie biologicznej zawodników gier zespołowych

Nina Andersz1
, Dariusz Boguszewski2
1
Wydział Psychologii. Uniwersytet Warszawski / Faculty of Psychology University of Warsaw
2
Zakład Rehabilitacji, Oddział Fizjoterapii. Warszawski Uniwersytet Medyczny / Department of Rehabilitation,

Streszczenie

Wprowadzenie. Specyfika treningu gier
zespołowych sprawia, że zawodnicy często ulegają
stanom przeciążeniom i  obrażeniom aparatu ruchu.

Celem badań było uzyskanie informacji o  głównych
metodach fizjoterapii stosowanych w  rehabilitacji
i  odnowie biologicznej zawodników koszykówki, piłki
ręcznej i piłki nożnej.

Materiał i  metody. W  badaniach wzięło udział
296 osób (140 kobiety i 156 mężczyzn), uprawiających
koszykówkę (46 kobiet i  86 mężczyzn), piłkę ręczną
(65 kobiet i  48 mężczyzn) i  piłkę nożną (29 kobiet,
22 mężczyzn). Informacje o  rehabilitacji uszkodzeń
ciała (jej skuteczności) oraz dolegliwościach bólowych
i  aktualnym stanie zdrowia uzyskano za pomocą
autorskiej ankiety.

Wyniki. Uszkodzenia ciała były przyczyną
występowania bólu podczas ćwiczeń lub wykonywania
codziennych czynności u  22% badanych. Ponadto
35% osób skarżyło się na odczucia dyskomfortu. Po
doznanym urazie zawodnicy najczęściej stosowali
naświetlania, pole magnetyczne i  laser (po 22%).

Skuteczność stosowanych zabiegów była wyżej
oceniana przez kobiety w  trzech z  czterech kategorii,
choć różnice nie były istotne statystycznie.
Wnioski. Problem uszkodzeń ciała dotyczył
wszystkich sportowców. Badani zawodnicy, nie
przywiązują wagi do profilaktyki co przejawia się
m.in. niestosowaniem zabiegów odnowy biologicznej.

Badania dowiodły wysokiej skuteczności zabiegów
fizjoterapeutycznych. Dlatego powinny być stosowane na
szerszą skalę, tym bardziej, że wśród sportowców często
występują przewlekłe dolegliwości bólowe aparatu ruchu.
Słowa kluczowe: rehabilitacja, odnowa
biologiczna, uszkodzenia ciała, zespołowe gry sportowe

Wprowadzenie

Uprawianie sportu zarówno amatorskiego jak
i  zawodowego niesie ze sobą ryzyko występowania
kontuzji. Uszkodzenia ciała mogą być wynikiem
bezpośredniej walki sportowej – ciosy, rzuty w sportach
walki, lub wypadki typowe dla gier zespołowych.

Tego typu obrażenia są trudne do uniknięcia, lecz
na ich występowanie mniej narażeni są zawodnicy
dobrze wyszkoleni technicznie. Przyczyną kontuzji
mogą być również nadmierne obciążenia, będące
wynikiem niewłaściwie prowadzonego treningu, oraz
nieprawidłowo wykonywanie ćwiczeń, brak asekuracji
lub zbyt trudne ćwiczenia [Dziak i  Tylman 1995,
Adamczyk 2005, Boguszewski i wsp. 2012b].

W  celu minimalizacji ryzyka występowania
uszkodzeń ciała nie powinno się zaniedbywać nawet
drobnych urazów mięśniowo-stawowych. Istotne
jest także zapewnienie odpowiedniej restytucji
powysiłkowej zawodnikom, szczególnie w trakcie okresu
startowego, gdy organizm sportowca niejednokrotnie
narażony jest na zwiększone obciążenia i przeciążenia
aparatu ruchu. Skutecznym sposobem wspomagającym
proces rehabilitacji (nawet drobnych urazów) i odnowy
biologicznej mogą być środki fizjoterapeutyczne, takie
jak: masaż, sauna, kinezyterapia czy taping [Cornwell
i wsp. 2001, Weldon i Hill 2003, Scoon i wsp. 2007, Hsu
i wsp. 2009].

Głównym celem poznawczym badań było uzyskanie
informacji o głównych metodach fizjoterapeutycznych
stosowanych w  rehabilitacji i  odnowie biologicznych
zawodników gier zespołowych. Podjęto ponadto próbę
oceny skuteczności stosowanych zabiegów.

Materiał i metody

W badaniach wzięło udział 296 osób uprawiających
koszykówkę (46 kobiet i 86 mężczyzn), piłkę ręczną (65
kobiet i 48 mężczyzn) i piłkę nożną (29 kobiet, 22 mężczyzn)
w wieku od 18 do 30 lat. Staż treningowy wynosił od 3 do
20 lat. Wszyscy zawodnicy uczestniczyli w  rozgrywkach
ligowych (II liga i  liga akademicka). Charakterystykę
biometryczną badanych osób zamieszczono w  tabeli

1. Badanych podzielono na dwie grupy za kryterium
przyjmując płeć. Dodatkowo wprowadzono podział na
podgrupy pod względem uprawianej dyscypliny sportu.

Badane osoby wypełniły autorską ankietę, która
obejmowała informacje dotyczące przebytych uszkodzeń
ciała, ich przyczyn oraz zastosowanego leczenia, a także
obecnego stosowanych środków odnowy biologicznej.

Badani oceniali też skuteczność przebytych zabiegów
(w  skali 1-10) w  zakresie minimalizacji ostrego bólu,
minimalizacji przewlekłego bólu, przywracanie zakresu
ruchu uszkodzonych stawów i  przywracanie siły
uszkodzonych mięśni.

Do opracowania danych liczbowych posłużono się
narzędziami statystycznymi: średnimi arytmetycznymi
wraz z odchyleniami standardowymi. Różnice pomiędzy
poszczególnymi parametrami i  zależności pomiędzy
grupami określono za pomocą testów t-Studenta.

Wyniki

Większość badanych (84%) przynajmniej raz
doznała uszkodzenia ciała podczas treningu lub
meczu, 249 sportowców zadeklarowało w  sumie 496
kontuzji (1,99 na osobę). Większość kontuzji (79%)
były to uszkodzenia mięśniowo-stawowe powodujące
krótkie przerwy (od treningów) lub zmiany obciążeń
treningowych. U  22% zawodników (30 kobiet
i  34  mężczyzn) były one przyczyną występowania
bólu podczas ćwiczeń lub wykonywania codziennych
czynności. Ponadto 35% osób (48 kobiety i 57 mężczyzn)
skarżyło się na odczucia dyskomfortu. Dolegliwości
bólowe najczęściej dotyczyły piłkarek nożnych
i szczypiornistów (tab. 2).

Po doznanym urazie zawodnicy najczęściej stosowali
pole magnetyczne, światłoterapię i  laser (po 22%
wskazań). Często wykorzystywano ponadto kinezyterapię
(21%) i  hydromasaż (20%) (tab. 3). Skuteczność
stosowanych zabiegów była wyżej oceniana przez kobiety
(średnio 6,88, mężczyźni – średnio 6,61). Kobiety uznały
wyższą efektywność rehabilitacji w  trzech z  czterech
kategorii (redukcja bólu, ostrego i umiarkowanego oraz
przywracanie zakresu ruchu uszkodzonego stawu), choć
różnice nie były istotne statystycznie (ryc. 1). Skuteczność
fizjoterapii była najwyżej oceniania przez szczypiornistów
(7,38), a  najniżej (p<0,001 w  porównaniu do innych
grup) przez piłkarzy nożnych (4,88).

Połowa (55%) badanych sportowców regularnie
(przynajmniej raz w  tygodniu w  okresie startowym)
korzysta z  zabiegów odnowy biologicznej. Znacznie
częściej są to mężczyźni n=95 niż kobiety n=69 (ryc.
2). Także mężczyźni częściej stosują suplementy diety
w celu wspomagania efektu treningowego (53 wskazania
– kobiety, 81 – mężczyźni). Najczęściej wymieniano
preparaty witaminowe, węglowodany i  aminokwasy.
Ponad połowie badanych (58%) zdarza się trenować
mimo bólu. Prawie co piąty (19%) zażywa z tego powodu
leki przeciwbólowe (ryc. 2).

Do najczęściej stosowanych zabiegów odnowy
biologicznej należy sauna. Regularnie korzystał z niej co
czwarty (23%) badany zawodnik. Rzadziej stosowany
był masaż (10%) i hydromasaż (9%). Mężczyźni około
dwukrotnie częściej korzystali z  sauny, hydromasażu
i pola magnetycznego, kobiety natomiast z krioterapii
ogólnoustrojowej (tab. 4).

Dyskusja

Z  uprawianiem gier zespołowych zarówno
wyczynowym jak i rekreacyjnym wiąże się występowanie
urazów, których konsekwencją są uszkodzenia ciała.
Koszykówka, piłka nożna i  piłka ręczna mają wysoki
wskaźnik urazowości (nawet wyższy niż niektóre
dyscypliny klasyfikowane jako kontaktowe) [Cumps
i wsp. 2007]. Do uszkodzeń ciała dochodzi najczęściej
podczas meczów. Co jest efektem większej intensywność
gry i  częstszych kontaktów spowodowane rywalizacją
między zawodnikami konkurujących drużyn [Dick
i  wsp. 2007].

Najczęściej dochodzi do tzw. uszkodzeń
mięśniowo-stawowych (naderwań i  zerwań ścięgien
i  więzadeł, zwichnięć i  skręceń stawów) [Kofotolis
i Kellis 2007, Akinbo i wsp. 2008, Brożyna i wsp. 2008,
Widuchowski i  Widuchowski 2008], co potwierdziły
badania własne.

Rehabilitacja uszkodzeń ciała w grach zespołowych
powinna być prowadzona zgodnie z  zasadami
obowiązującymi w rehabilitacji w innych dyscyplinach.

Dodatkowo zespół medyczny powinien być
wyspecjalizowany w  leczeniu najczęściej spotykanych
kontuzji wśród sportowców uprawiających dane
dyscypliny. Kluczowe więc dla fizjoterapii w koszykówce,
piłce nożnej i  ręcznej jest usprawnianie i  profilaktyka
uszkodzeń stawów kolanowych i  skokowych [Gerard
i  wsp. 2006].

Profilaktyka kontuzji sportowych
polega m.in. na stosowaniu różnorodnych środków
zapobiegawczych. Jednym z najczęściej wymienianych
w  literaturze jest prawidłowo przeprowadzona
rozgrzewka. Celem rozgrzewki poprzedzającej każdy
rodzaj treningu i  gry jest odpowiednie przygotowanie
psychofizyczne zawodnika do czekających go zadań
ruchowych oraz jego organizmu do wysiłku [Fradkin
i wsp. 2006, Boguszewski i wsp. 2012a].

W zespołowych
grach sportowych, jak w  każdej dyscyplinie sportu
podstawą efektywności zawodników są: trening,
odżywianie oraz regeneracja organizmu [Rakowski
2006]. Odnowa biologiczna jest kompleksowym
oddziaływaniem na organizm przy pomocy
zróżnicowanych środków i  zabiegów, które mają za
zadanie przyspieszenie procesów wypoczynkowych oraz
przywrócenie mu pełnej sprawności.

W  skład procesu
odnowy biologicznej wchodzą: odpoczynek po wysiłku
(w  tym sen), masaże, zabiegi kinezyterapeutyczne
i  fizykoterapeutyczne (sauna, światło podczerwone,
ultradźwięki, magnetoterapia, prądy diadynamiczne
itd.) [Hilbert i wsp. 2003, Willems i wsp. 2009, SkalskaIzdebska
i  wsp. 2012]. Badania własne wskazują, że
duża część zawodników nie stosuje żadnych zabiegów
wspomagających restytucję powysiłkową.

Przeprowadzone badania dowodzą, że problem
urazowości dotyczy wszystkich sportowców (również
amatorów i półzawodowców). Bardzo ważne jest zatem
odpowiednie zaplanowanie treningu i  wypoczynku.

Liczne badania dowodzą pozytywnego wpływu
zabiegów fizyko- i kinezyterapeutycznych na organizm
po wysiłku fizycznym [Hilbert i  wsp. 2003, Zimmer
2003, Scoon i wsp. 2007, Willems i wsp. 2009]. Dlatego
powinny stanowić one nieodłączny element procesu
treningowego, a  badania nad ich skutecznością
powinny być kontynuowane.

Wnioski

1. Problem uszkodzeń ciała dotyczył wszystkich
sportowców. Badani zawodnicy nie przywiązują
wagi do profilaktyki, co przejawia się m.in.
niestosowaniem zabiegów odnowy biologicznej.

2. Badania dowiodły wysokiej skuteczności zabiegów
fizjoterapeutycznych. Dlatego powinny być
stosowane na szerszą skalę, tym bardziej, że wśród
sportowców często występują przewlekłe
dolegliwości bólowe aparatu ruchu.

Piśmiennictwo

1. Adamczyk G. Urazy w piłce nożnej. Forum Trenera
2005, 1, 171-175.
2. Akinbo S.R.A., Odebivi D.O., Adebayo A.O. Pattern
of musculoskeletal injuries in professional
basketball league in Nigeria. Internet Journal of
Rheumatology. 2008, 5, Issue 1, 1-12.
3. Boguszewski D., Kowalska S., Adamczyk J.G.,
Korabiewska I. Zastosowanie masażu sportowego
i  automasażu jako alternatywnych form
wspomagania rozgrzewki u  mężczyzn regularnie
uczestniczących w  treningu siłowym. Badania
pilotażowe. Człowiek i Zdrowie; 2012a; 1; 161-166
4. Boguszewski D., Urbańska N., Nowakowski P.,
Mrozek N., Janicka M., Adamczyk J.G.,
Białoszewski D. Przyczyny uszkodzeń ciała u kobiet
i  mężczyzn uprawiających koszykówkę. Roczniki
Naukowe WSWFiT w  Białymstoku, 2012b, nr 8,
95-99.
5. Brożyna M., Mendyka W., Godek Ł., Śliż M.,
Niewczas M. Częstość występowania urazów
narządu ruchu w zespołowych grach sportowych
u zawodników w wieku od 18 do 32 lat trenujących
piłkę nożną, piłkę ręczną i  piłkę koszykowa na
Podkarpaciu. Przegląd Naukowy Kultury Fizycznej
Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2008, 2, 112-120.
6. Brummit J. The role of massage in sports
performance and rehabilitation: Current evidence
and future direction. North American Journal of
Sports Physical Therapy; 2008; 3; 7-21
7. Cornwell A., Nelson A. G., Heise G. D., Sidaway B.
Acute effects of passive muscle stretching on vertical
jump performance. Journal of Human Movement
Studies. 2001, (40), 307–324.
8. Cumps E., Verhagen E., Meeusen R. Prospective
epidemiological study of basketball injuries during
one competitive season: Ankle sprains and overuse
knee injuries. Journal of Sports Science and
Medicine. 2007, (6), 204-211.
9. Dawson L.G., Dawson K.A., Tiidus P.M. Evaluating
the influence of massage on leg strength, swelling,
and pain following a  half-marathon. Journal of
Sports Science and Medicine; 2004; 3; 37-43
10. Dziak A., Tylman D. Traumatologia narządu ruchu.
PZWL Warszawa 1995.
11. Fradkin A.J., Gabbe B.J., Cameron P.A. Does
warming up prevent injury in sport? The evidence
from randomized controlled trials? Journal of
Science and Medicine in Sport, 2006, 9, 214-220
12. Gerard A. Malanga M.D., Gary P., Chimes M.D.
Rehabilitation of Basketball Injuries Physical
Medicine & Rehabilitation Clinics of North America.
2006, (17) 565-587.
13. Hilbert J.E., Sforzo G. A., Swensen T. The effects of
massage on delayed onset muscle soreness, British
Journal of Sports Medicine; 2003; 37; 72-75
14. Hsu Y-H., Chen W-Y., Lin H-Ch., Wang W.T.J.,
Shih  Y-F. The effects of taping on scapular
kinematics and muscle performance in baseball
players with shoulder impingement syndrome.
Journal of Electromyography and Kinesiology;
2009; 19; 1092-1099
15. Kofotolis N., Kellis E. Ankle sprain injuries:
A 2-year prospective cohort study in Female Greek
Professional Basketball Players. Journal of Athletic
Training. 2007, (42), 388-394.
16. Rakowski P. Odnowa biologiczna po treningach
i zawodach sportowych. Lider, 2006, 10, s. 24-26.
17. Scoon G.S.M., Hopkins W.G., Mayhew S., Cotter
J.D. Effect of post-exercise sauna bathing on the
endurance performance of competitive male
runners. Journal of Science and Medicine in Sport;
2007; 10; 259-262
18. Skalska-Izdebska R., Kuzian D., Pałka T., Gorzkowski
K., Supowicz M. Wykorzystanie fizjoterapii
w  odnowie biologicznej sportowców. Young Sport
Science of Ukraine, 2012, 3, s. 195-204.
19. Weldon S.M., Hill R.H. The efficacy of stretching
for prevention of exercise-related injury:
a  systematic review of the literature. Manual
Therapy. 2003, (8), s. 141–150.
20. Widuchowski J., Widuchowski W. Urazy i obrażenia
narządu ruchu w sporcie. Medicina Sportiva, 2008,
12 (suppl. 3), 5-15.
21. Willems M.E.T., Hale T., Wilkinson C.S. Effects of
manual massage on muscle-specific soreness and
single leg jump performance after downhill treadmill
walking, Medicina Sportiva; 2009; 13; 61-66
22. Zimmer K. Krioterapia ogólna w  medycynie
sportowej. Sport Wyczynowy, 2003, 5-6, s. 43-49.