[massagewarsaw]

artykuł lek med. Pawła Walaska

Wykonując codzienne, rutynowe czynności, schylając się, by zasznurować buty, podnieść jakiś cięższy przedmiot, nagle odczuwamy "strzyknięcie" i przeszywający ból, niczym sztylet wbity w nasz kręgosłup.

Zastygamy w bezruchu, ból jest tak wielki, że ogarnia nas przerażenie, boimy się poruszyć, gdyż każdy, nawet drobny ruch tułowia wzmaga ból. Czasami jednak ból pojawia się stopniowo, bez uchwytnego powodu. Bywa też, że wiążemy go z określonymi sytuacjami, np. przemarznięciem, przewianiem przez chłodny wiatr czy przemoczeniem. Obiegowa diagnoza, którą wtedy sobie stawiamy, brzmi - "chwyciły nas korzonki". Jaka jest jednak faktyczna przyczyna dolegliwości i jak brzmi fachowa, lekarska diagnoza?

Amortyzator w kręgosłupie

Choć pacjenci mówią o "korzonkach", to istota tkwi w krążku międzykręgowym, potocznie zwanym dyskiem. Znajduje się on między trzonami kręgów budującymi nasz kręgosłup i pełni nie tylko funkcję łącznika między kręgami, ale także amortyzatora, swoistego przegubu umożliwiającego ruchy i rozkładającego nacisk, którym podlega kręgosłup. Wykonuje swoją pracę nieustannie, nie tylko kiedy napięte są mięśnie grzbietu, lecz nawet gdy śpimy.

Dysk ma zasadnicze znaczenie dla sprawności i wydolności naszego kręgosłupa, stabilizuje masę ciała człowieka i amortyzuje podnoszone ciężary. Te właściwości zapewnia mu jego specjalna budowa. Krążek międzykręgowy składa się z części obwodowej zwanej pierścieniem włóknistym, w środku którego znajduje się jądro miażdżyste. Zbudowane jest ono z galaretowatej substancji (proteoglikanów), dlatego czasami mówimy o nim jądro galaretowate.

Dlaczego boli?

Z biegiem lat pod wpływem przewlekłych obciążeń, nieprawidłowej postawy ciała, złych warunków pracy krążek międzykręgowy traci swe właściwości stabilizujące i amortyzacyjne. Przyczynia się do tego również tryb życia współczesnego człowieka, w którym jest mało ruchu (większość czasu spędzamy siedząc), co prowadzi do nadwagi i osłabienia mięśni.

Czynniki te usposabiają do powstania zmian zwyrodnieniowych krążka międzykręgowego, który nie ma wtedy możliwości dobrze funkcjonować, nie przenosi więc prawidłowo obciążeń i nie zapewnia już kręgosłupowi wcześniejszej elastyczności. Wszystko to powoduje, że pierścień włóknisty nie może utrzymać w swych granicach jądra miażdżystego.

By wyobrazić sobie, jak wielkim obciążeniom podlega na co dzień kręgosłup, posłużymy się przykładem: gdy podnosimy ciężar około 45 kg, jest on wówczas równoważony skurczem mięśni grzbietu o wartości 675 kg, a więc na krążek międzykręgowy działa siła prawie 3/4 tony! Natura nie w pełni przygotowała nas na takie obciążenia. Śledząc historię medycyny, znajdujemy dowody na to, że bóle krzyża trapią człowieka, od kiedy przyjął on wyprostowaną pozycję ciała.

Zmiany zwyrodnieniowe, które dokonują się w krążku międzykręgowym podczas naszego życia, powodują, że dochodzi do uwypuklenia (wypadnięcia) jądra miażdżystego przez uszkodzony pierścień włóknisty. Uwypuklenie to powoduje ucisk, początkowo na więzadła kręgosłupa, później na nerwy wychodzące z rdzenia kręgowego, a w końcu na rdzeń kręgowy. Przestrzeń, w której znajdują się korzenie nerwowe, zostaje przez wpuklone jądro miażdżyste zwężona, nerwy są więc naciągnięte lub uciśnięte, co wywołuje ostry ból.

W nomenklaturze medycznej mówimy, że w krążku międzykręgowym doszło do powstania przepukliny, jądro galaretowate zmieniło swoje prawidłowe położenie. Potocznie określa się ten stan jako wypadnięcie dysku.

Między 4. a 5. kręgiem

Do powstania takich zmian może dojść w każdym odcinku kręgosłupa. Ale najczęściej występują one w odcinkach najbardziej obciążonych i tam, gdzie ruchomość jest największa. Typowymi miejscami są krążki międzykręgowe pomiędzy 4. a 5. kręgiem lędźwiowym (50% schorzeń), a także między 5. kręgiem lędźwiowym a 1. kręgiem krzyżowym.

Dolegliwości częściej występują u mężczyzn niż u kobiet, przeważnie po 30. roku życia, ale praktycznie dotyczą wszystkich grup wiekowych. U osób młodych mogą być wynikiem wad postawy, dużych przeciążeń (sportowcy) lub urazów.

W zależności od stopnia uszkodzenia i przemieszczenia krążka międzykręgowego wyróżniamy kilka rodzajów bólu.

Ból więzadłowy, inaczej zwany bólem głębokim. Jego powodem są zmiany zwyrodnieniowe jądra miażdżystego doprowadzające do przeciążenia więzadeł kręgosłupa.

Ból promieniujący do skóry okolicy kości krzyżowej typowy dla podrażnienia korzeni nerwowych jest spowodowany przez wypchnięte jądro miażdżyste. Najczęściej jest to tępy, rozlany ból, stopniowo narastający, zaostrzający się przy siedzeniu, staniu; ustępuje po leżeniu.

Ból nagły - przeszywający chorego, potocznie określany jako lumbago - jest wynikiem nagłego przemieszczenia się jądra miażdżystego. Powikłaniem tej sytuacji jest rwa kulszowa, kiedy dochodzi do ucisku nerwu kulszowego. Ból wówczas promieniuje wzdłuż tylnej powierzchni uda, tzn. w miejscu, gdzie przebiega nerw kulszowy. Pacjent dotknięty rwą kulszową nie może w pełni zgiąć uda w stawie biodrowym.

Bywa, że wystąpienie rwy kulszowej nie jest poprzedzone bólami miejscowymi okolic krzyża. Gdy jednak ucisk na korzenie nerwowe jest duży bądź trwa długo, dochodzi do ich obrzęku i niedokrwienia, co może być przyczyną powstania zmian neurologicznych.

Objawia się to zaburzeniami czucia i ruchu części ciała unerwionych przez uciśnięte korzenie nerwowe. Najczęstszymi wówczas objawami neurologicznymi są zaburzenia czucia okolicy uda, a wraz z postępem choroby może dojść do niedowładów mięśni stopy i zaburzeń oddawania moczu. Jest to sygnał dla lekarza, że taki pacjent wymaga szybkiej interwencji, łącznie z zabiegiem operacyjnym.

Pacjent ułatwia diagnozę

Dokładna analiza przebiegu dolegliwości, obserwacja pacjenta oraz badanie kliniczne pozwala lekarzowi w miarę łatwo postawić diagnozę. Już w chwili wejścia chorego do gabinetu lekarskiego może on domyślać się przyczyny wizyty. Pacjent przybiera pozycję ciała, która najmniej nasila ból.

Przymusowa pozycja ciała wyraża się ugięciem kończyn dolnych w stawie biodrowym i kolanowym, a także odruchowym wyprostowaniem i bocznym skrzywieniem kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. Chory nie jest w stanie wykonać ruchów zgięcia tułowia. Badanie lekarskie ujawnia też wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych oraz bolesność palpacyjną wyrostków kolczystych kręgów.

Każde badanie powinno obejmować również badanie neurologiczne, które jest niezbędne dla określenia zaawansowania choroby.

Chociaż w 90% przyczyną bólów krzyża jest choroba krążka międzykręgowego, to wnikliwy lekarz nie powinien zapominać o innych rzadszych jednostkach chorobowych, wśród których należy wymienić choroby nerek, choroby ginekologiczne, gruźlicę, choroby reumatyczne i choroby rozrostowe. Dlatego by być pewnym diagnozy, należy wykonać zdjęcie radiologiczne kręgosłupa, a w przypadku wystąpienia objawów neurologicznych przeprowadzić dokładne badanie, jakim jest rezonans magnetyczny.

Leki czy operacja?

Zdecydowaną większość przypadków bólów krzyża leczymy zachowawczo. Ideą leczenia jest stworzenie takiej sytuacji, by przesunięte jądro miażdżyste cofnęło się i uwolniło uciśnięte struktury. Osiągamy to przez odpoczynek i odciążenie kręgosłupa. Dlatego tak ważne i zasadnicze w ostrym okresie choroby jest leżenie w łóżku, które nie powinno być zbyt miękkie.

Dolegliwości bólowe łagodzą też ciepłe okłady okolicy krzyżowej. Ciepło wywiera również działanie miorelaksacyjne - rozluźniające mięśnie. Efekt miorelaksacyjny można uzyskać również, podając środki farmakologiczne.

Ważnym elementem terapii jest leczenie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Wśród licznych leków mających takie działanie najczęściej podaje się: Majamil, Butapirazol, Diclofenac. Powrót do zdrowia przyspieszają również zabiegi fizykoterapeutyczne i kinozyterapia.

Jednak w przypadku, kiedy doszło do powstania objawów neurologicznych, należy rozważyć (w miarę pilny) zabieg operacyjny, który polega na odbarczeniu uciśniętych korzeni nerwowych.

Cały czas w środowisku lekarskim wiele emocji i kontrowersji wzbudzają zabiegi manualne, nie zawsze wykonywane przez fachową i wykwalifikowaną grupę osób zwanych potocznie kręgarzami. Na pewno nie wolno przeprowadzać takich zabiegów w ostrym okresie choroby, szczególnie w przypadku objawów neurologicznych. Unikajmy więc takich usług prowadzonych przez osoby nie związane z medycyną. Natomiast fachowo wykonany masaż może przynieść poprawę i ulgę.

Myśleć o profilaktyce

Na ogół po kilku dniach leczenia ostre dolegliwości mijają. Wówczas, by uniknąć następnych napadów, należy pomyśleć o profilaktyce. Zapobieganie bólom krzyża realizuje się głównie przez gimnastykę, której celem jest wzmacnianie mięśni grzbietu przykręgosłupowych i brzucha.

Zwłaszcza dobroczynne jest pływanie, głównie na plecach. Łączy ono rozciąganie mięśni z uelastycznieniem całego ciała. Pływanie wzmacnia napięcie mięśni przykręgowych stabilizujących kręgosłup. Jeżeli nie umiemy pływać, jest to dodatkowy argument, by chodzić na basen i nauczyć się tej sztuki!

W profilaktyce ważna jest też korekcja postawy ciała, umiejętne podnoszenie ciężkich przedmiotów, a także prawidłowo zorganizowane miejsce pracy. Zwłaszcza osoby, które większość czasu spędzają za biurkiem, powinny pamiętać o ergonomicznych krzesełkach, zapewniających odpowiednią biomechanikę kręgosłupa.