[massagewarsaw]

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa szyjnego poza dolegliwościami ze strony karku może prowadzić do osłabienia i zaburzeń czucia w obrębie kończyn górnych i dolnych, a niekiedy naśladować choroby serca lub mózgu.

Kręgosłup szyjny to nie tylko mechaniczny wspornik łączący głowę z klatką piersiową.
Sprawnie działające stawy kręgosłupa zabezpieczane przez więzadła i mięśnie zapewniają właściwą ruchomość głowy. Fizjologiczna ruchomość kręgosłupa szyjnego umożliwia sprawne działanie zmysłu wzroku, słuchu i równowagi.

Kręcz szyi, czyli utrwalone zaburzenie ruchomości kręgosłupa będące następstwem np. wrodzonych nieprawidłowości kostnych czy okołoporodowego uszkodzenia mięśni bywa przyczyną zaburzeń wzroku i asymetrycznego rozwoju twarzy.

Kręgosłup szyjny składa się z siedmiu kręgów tworzących elastyczną kolumnę, która łączy klatkę piersiową z czaszką. Najbardziej masywnym elementem kręgu jest położony przodu trzon. Tył kręgu zbudowany jest z łuków tworzących wraz z trzonem zamknięty pierścień.

Pierścienie położone jeden nad drugim formują giętką klatkę zwaną kanałem kręgowym wewnątrz którego przebiega rdzeń kręgowy - zespół struktur nerwowych zapewniający przewodzenie wszystkich bodźców ruchowych i czuciowych między korą mózgową a mięśniami, właściwe napięcie i koordynację mięśni. Rdzeń kręgowy zawiaduje również elementarnymi funkcjami fizjologicznymi takimi jak odruchy wydania moczu i kału, erekcji, wytrysku nasienia, czy przepływ krwi przez niektóre narządy. Bok i tył każdego kręgu budują wyrostki kostne będące punktami przyczepu ważnych więzadeł i mięśni.

Na wyrostkach znajdujących się po bokach od trzonu kręgowego znajdują się stawy międzywyrostkowe uczestniczące w przenoszeniu obciążeń i zapewniające kręgosłupowi odpowiednią ruchomość. W szyjnym odcinku kręgosłupa obecne są dwa dodatkowe wąskie kanały biegnące po bokach kanału kręgowego. Stanowią one loże dla tętnic kręgowych zapewniających dopływ krwi do tylnej części mózgowia.

Najdelikatniejszymi elementami kręgosłupa są krążki międzykręgowe.
Krążki międzykręgowe, czyli dyski znajdują się między trzonami sąsiadujących kręgów.
Zbudowane są z galaretowatej części centralnej zwanej jądrem miażdżystym i włóknisto-chrzęstnej otoczki określanej jako pierścień włóknisty. System więzadeł i mięśni przebiegających wzdłuż kręgosłupa zbliża do siebie kręgi, natomiast dysk spełniający rolę elastycznej poduszki stara się rozepchnąć trzony kręgowe. Taki układ stwarza stabilne połączenie elementów kręgosłupa i umożliwia ruch we wszystkich płaszczyznach.

Jak każda tkanka naszego ustroju krążek międzykręgowy z upływem lat ulega procesowi degeneracyjnemu. W następstwie powolnej utraty wody dysk staje się coraz mniej elastyczny i spłaszcza się. Jest to zjawisko rozpoczynające proces zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa.

Przyczyn zwyrodnień kręgosłupa szyjnego nie zawsze da się uniknąć.
Procesy degeneracyjne kręgosłupa postępują wraz z upływem lat u każdego z nas. Do okoliczności przyspieszających bądź objawiających chorobę może należeć uraz kręgosłupa.

Częstym urazem kręgosłupa szyjnego ujawniającym schorzenie jest popularny uraz komunikacyjny zwany obrażeniem akceleracyjnym lub urazem typu trzaśnięcia biczem.

Samochodowa stłuczka polegająca na tym, że nasz pojazd zderzy się z jakimś obiektem lub zostanie uderzony z tyłu prowadzi do gwałtownego przyspieszenia lub zwolnienia szybkości jazdy. Pasy bezpieczeństwa chronią przed uderzeniem w kierownicę lub wypadnięciem z fotela, ale nie są w stanie zapewnić bezpieczeństwa kręgosłupowi szyjnemu, zwłaszcza w trakcie kolizji z przeszkodą uderzającą w przód pojazdu. W wypadkach, w których nasz samochód zostaje najechany od tyłu umiarkowanie skuteczną ochronę zapewnia zagłówek.

Nagłe zgięcie i wyprost kręgosłupa towarzyszące stłuczce może doprowadzić nawet do złamania kręgosłupa i porażenia wszystkich czterech kończyn w następstwie uszkodzenie rdzenia kręgowego. Częściej jednak dochodzi tylko do naciągnięcia więzadeł i mięśni oraz różnego stopnia pęknięć w obrębie krążka międzykręgowego.

Po wypadku może dojść także do zaburzeń stabilności kręgosłupa szyjnego. Uraz komunikacyjny doznany przez osobę w średnim wieku może stać się początkiem dolegliwości trwających nawet latami. W takiej sytuacji należy przypuszczać, że uraz ujawnił przewlekłe i dotychczas nie dające o sobie znać zmiany zwyrodnieniowe szyjnego odcinka kręgosłupa.

Częstszą przyczyną zaostrzającą dolegliwości są powtarzające się codzienne mikrourazy i drobne przeciążenia będące rezultatem np. wstrząsów mechanicznych towarzyszących powtarzającym się urazom głowy, skokom lub nawet biegowi po twardym podłożu, Czynnikiem przewlekle przeciążającym kręgosłup może być spanie na zbyt dużej poduszce.

Nie bez znaczenia są wady postawy takie jak skolioza czy płaskostopie. Problemy z kręgosłupem szyjnym częściej mają osoby cierpiące na bóle krzyża.

Dyskopatia i spondyloza

Mianem dyskopatii lekarze określają zmiany chorobowe dotyczące jednej przestrzeni międzykręgowej. Najczęściej zmiany rozpoczynają się od połączenia piątego i szóstego kręgu szyjnego. Nieco rzadziej dochodzi do zajęcia sąsiednich przestrzeni. Z reguły dyskopatia jest wczesnym stadium choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa. Jeśli uszkodzenie krążków ma miejsce na wielu poziomach, zaś zdjęcia rentgenowskie wykazują cechy wtórnych nieprawidłowych procesów kościotwórzych czy niestabilności kręgosłupa, mówimy o zaawansowanej formie choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa zwanej spondylozą.

Jak choruje kręgosłup

Stadium i objawy choroby Zmiany rejestrowane przy pomocy obrazowych metod badania
Proces postępującego odwodnienia krążków międzykręgowych przebiega powoli i długi czas nie daje o sobie znać. Wczesne zmiany można wykryć przy użyciu magnetycznego rezonansu jądrowego (MRI)

Zmniejszenie elastyczności i spłaszczenie dysku prowadzi do rozluźnienia spoistego dotychczas połączenia kręgów. Nawet minimalna redukcja odległości między trzonami sąsiadujących kręgów (wynikająca z obniżenia wysokości dysku) spowoduje, że więzadła łączące sąsiednie kręgi staną się nieco za długie. Efektem takiej nieznacznej odcinkowej niestabilności jest przeciążenie mechaniczne przyczepów więzadeł powodowane przez niekontrolowane szarpnięcia towarzyszące ruchom.

Na przeglądowym zdjęciu rentgenowskim w projekcji bocznej można obserwować zmniejszenie dystansu między sąsiadującymi trzonami kręgów. Wytwórczy proces zapalny powoduje powstanie zgrubień i soplowatych wyrośli zwanych osteofitami tworzących się na obrzeżach zwężonej przestrzeni.

Zwężenie przestrzeni zajmowanej przez dysk sprawi, że przeciążeniu ulegną stawy międzywyrostkowe. Zmiany te są groźne, ponieważ przeciążeniowe procesy wytwórcze przebiegające w tej okolicy mogą prowadzić do ucisków na korzenie nerwowe. Zniekształcenia w okolicy kanału tętnicy kręgowej mogą uciskać na to naczynie stając się przyczyna niedokrwienia mózgu. Zjawisko to nasila się przy podnoszeniu i obracaniu głowy.

Nieprawidłowości w stawach międzywyrostkowych będące przyczyną znacznych dolegliwości są często źle widoczne na konwencjonalnych zdjęciach rentgenowskich. Bywa, że nasilenie zmian nie odpowiada stopniowi zaawansowania zniekształceń dobrze widocznych przestrzeni międzytrzonowych. Stąd przy pozornie normalnym obrazie radiologicznym kręgosłupa mogą występować znaczne dolegliwości i na odwrót - głębokie zniekształcenia mogą być stwierdzane u osób nie skarżących się na kręgosłup.

Zwyrodnienie krążka może prowadzić do uwypuklania się jego fragmentów w kierunku kanału kręgowego lub otworów międzykręgowych. Patologia tego typu jest około 100-krotnie rzadsza niż w lędźwiowym odcinku kręgosłupa, jednak w zaawansowanych przypadkach może prowadzić do ucisku na korzenie nerwowe lub na rdzeń kręgowy.

Zmiany chorobowe dysków nie są widoczne na przeglądowym zdjęciu RTG. By je wykryć konieczne jest wykonanie takich badań jak magnetyczny rezonans jądrowy lub tomografia komputerowa.

Niektóre oznaki choroby kręgosłupa szyjnego mogą być mylone z innymi schorzeniami.

Ból karku

Zwyrodnienie szyjnego odcinka kręgosłupa najczęściej będzie dawać o sobie znać lokalnymi dolegliwościami bólowymi mającymi tendencje do nasilania się przy napięciach, po wyziębieniu organizmu, , potęgowanych przez zmęczenie lub różnorodne przeciążenia (np. długą jazdę samochodem). Zwłaszcza w początkowej fazie choroby bóle mogą mieć niestały charakter i ich pojawianie zazwyczaj nie kojarzy się z konkretną przyczyną.

Dolegliwościom bólowym towarzyszy zwykle ograniczenie zakresu ruchów. Organizm broni się przed drażnieniem receptorów bólowych lub włókien nerwowych poprzez przyjęcie takiej pozycji, w której najbardziej narażone elementy będą odciążone. Ceną jest nadmierne napięcie mięśniowe i przeciążanie pozostałych struktur kręgosłupa.

Odruch taki jest niezależny od woli i objawia się niekiedy przymusowym ustawieniem szyi, przy którym głowa skręcona jest w lewo lub w prawo. Zjawisko takie niepokoi chorego, zwłaszcza, gdy pojawi się nagle, np. po wstaniu z łóżka i nie jest poprzedzone innymi objawami. Takiego typu przykurcz mięśni szyi nie powinien być odprowadzany na siłę.

Leczenie polega na względnym unieruchomieniu szyjnego odcinka kręgosłupa, na przykład przez założenie na kilka dni gąbkowego kołnierza ortopedycznego.

Skuteczne jest również podawanie leków znoszących nadmierne napięcie mięśniowe takich jak tetrazepam czy tolperisone. Środki te łączy się zazwyczaj z standardowymi niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi: paracetamolem, diklofenakiem, ketoprofenem, czy przedstawicielami nowszej generacji leków przeciwzapalnych: celekoksybem lub rofekoksybem. ( Te ostatnie leki są dużo bardziej kosztowne od np. ketoprofenu i stosowanie ich ma sens przede wszystkim przy długotrwałej terapii wysokimi dawkami NLPZ, gdzie ryzyko uszkodzenia błony śluzowej żołądka jest większe. )

W leczeniu ostrego zespołu bólowego ulgę przynosi miejscowe stosowanie ciepła oraz korzystanie przy wypoczynku ze specjalnie skonstruowanej poduszki wyposażonej w zgrubienie służące do oparcia szyi oraz w miękką część dostosowującą się do kształtu głowy. Poduszka taka powoduje, że w czasie snu kręgosłup szyjny przyjmuje fizjologiczną pozycję i poddany jest delikatnemu rozciąganiu przynoszącemu ulgę nadmiernie napiętym mięśniom. Poduszka taka może być również stosowana zapobiegawczo.

Rwa ramienna

Z szyjnego odcinka rdzenia kręgowego wyrastają korzenie nerwowe tworzące barkowy dający początek nerwom zaopatrującym kończynę górną. Korzenie, zanim utworzą splot, opuszczają kręgosłup przedostając się przez wąskie otwory międzykręgowe.

Jest to miejsce, w którym w trakcie choroby zwyrodnieniowej najczęściej dochodzi do ucisku przez osteofity lub przemieszczający się dysk. Przepuklina jądra miażdżystego będąca objawem zaawansowanego zwyrodnienia krążka międzykręgowego przebija się zwykle przez tylno-boczną, najsłabszą część pierścienia włóknistego i trafia na początek korzonka nerwowego.

Chory skarży się na ból i drętwienie promieniujące do barku, ramienia i ręki. Bólom towarzyszy osłabienie i zaniki mięśni objawiające się mniejszą pewnością chwytu, obniżeniem sprawności precyzyjnych ruchów palców lub utratą kontroli nad stawem ramiennym czy łokciowym.

Fizykoterapia, delikatne wyciągi za głowę, leki przeciwzapalne, rozluźniające mięśnie i zwalczające obrzęk nieraz przynoszą długotrwały korzystny efekt, jednak nie usuwają przyczyny cierpienia. W przypadku uciążliwych i nie poddających się leczeniu dolegliwości ulgę może przynieść zabieg operacyjny polegający na usunięciu przyczyny ucisku i przywróceniu utraconej stabilności.

Długotrwale dolegliwości związane z uciskiem korzenia lub niestabilnością kręgosłupa nie są wskazaniem do przewlekłego stosowania kołnierza ortopedycznego, chociażby ten przynosił spektakularną ulgę.

Kołnierz pomaga usunąć niekorzystny skurcz mięśni przykręgosłupowych, przez co użyteczny jest w ostrej fazie dolegliwości. Jego niekorzystnym działaniem jest jednak osłabienie i zanik tychże mięśni. Chory, który przez 4-6 tygodni stale nosi kołnierz, staje się uzależniony od niego jak od narkotyku. Każda próba zdjęcia kołnierza będzie powodować szybkie męczenie się osłabionych mięśni, duży dyskomfort i lęk.

W sytuacji zmuszającej do długotrwałego noszenia kołnierza (niektóre operacje kręgosłupa szyjnego lub naderwanie więzadeł kręgosłupa) odzwyczajanie się trwa kilka tygodni i rozpoczyna się od krótkotrwałego zdejmowania kołnierza 2-3 razy dziennie.

Każdego dnia okres przebywania bez kołnierza powinien być o kilka minut dłuższy. Z czasem powinno się rozpocząć ćwiczenia wzmacniające mięśnie szyi. W trakcie odstawiania kołnierza powinien on być jednak zakładany w sytuacjach narażających na wstrząsy, np. przy jeździe autobusem.

Bóle głowy

Na szyjne pochodzenie bólów głowy wskazywałyby umiejscowienie dolegliwości w okolicy potylicznej, nasilanie się dolegliwości przy skrajnych ustawieniach głowy, towarzysząca sztywność karku.

Trudnymi do interpretacji, ale spotykanymi w chorobach kręgosłupa objawami mogą być bóle połowy głowy promieniujące do czoła (niemal identyczne jak w migrenie), bóle twarzy, uczucie dławienia w gardle. Zanim jednak ból zostanie przypisany patologii kręgosłupa szyjnego należy wykluczyć inne pochodzenie dolegliwości.

Bóle głowy należą do bardzo rozpowszechnionych objawów towarzyszącym schorzeniom mózgowia, ucha środkowego, oka, zatok, zębów, są popularną manifestacją nadciśnienia, występują przy chorobach serca, infekcjach, zatruciach pokarmowych czy schorzeniach metabolicznych takich jak cukrzyca.

Zawroty głowy, nudności, wymioty, omdlenia

Objawy te, jakkolwiek typowe dla niektórych form choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa są często trudne do odróżnienia od patologii toczących się w tylnej części mózgowia lub zaburzeń pracy serca. Ataki zawrotów głowy mogą być spowodowane przez upośledzenie przepływu krwi przez tętnice kręgowe. Naczynia te przebiegające w wąskich kanałach kostnych są szczególnie narażone na ucisk towarzyszący zmianom zwyrodnieniowym, zwłaszcza w sytuacjach wymagających uniesienia lub skręcenia głowy.

Częstą okolicznością wyzwalającą omdlenia jest wieszanie firanek. Młody zdrowy człowiek nie odczuje chwilowego zwolnienia przepływu krwi przez tętnicę kręgową. Mózg zaopatrywany jest w krew przez znacznie od nich większe tętnice szyjne. U osoby w zaawansowanym wieku, z rozwiniętymi zmianami miażdżycowymi już niewielka redukcja przepływu przez tętnice kręgowe może powodować wystąpienie burzliwych i niepokojących objawów.

Jednym z podstawowych badań przy podejrzeniu patologii jest ultradźwiękowe (dopplerowskie) badanie przepływów w tętnicach szyjnych i kręgowych. Bardzo istotne jest wykonanie tego testu nie tylko w fizjologicznej pozycji głowy, ale także przy skręceniu szyi w prawo i w lewo.

Mielopatia szyjna

Rzadkim, ale poważnym powikłaniem choroby dyskowej kręgosłupa szyjnego jest stan określany jako mielopatia, czyli choroba samego rdzenia kręgowego. Chociaż proporcje między rozmiarem rdzenia i kanału kręgowego w odcinku szyjnym pozostawiają pewną rezerwę przestrzeni, nieraz zdarza się, że centralna przepuklina krążka wywiera ucisk na rdzeń.

Choroba zaczyna się podstępnie od osłabienia, drżeń lub skurczów w nogach. Dysfunkcja może również objąć kończyny górne. W zaawansowanej fazie mogą wystąpić trudności w wydalaniu moczu. Mielopatia szyjna jest stanem poważnym i stanowi wskazanie do pilnej operacji. Chirurgiczne usunięcie uciskającej masy stwarza szansę poprawy, rzadko jednak mielopatia przemija bez śladu. W przypadku choroby trwającej dłużej oraz u starszych pacjentów pewien stopień deficytu neurologicznego z reguły pozostaje.

Dr med. Piotr Tederko