massagewarsaw - 2013-11-06, 18:50 Temat postu: Schorzenia narządu ruchu artykuł lek. med. Barbary Zalewskiej Najczęściej występujące schorzenia narządu ruchu można najogólniej podzielić na następujące grupy: Choroby i wady wrodzone układu kostno-stawowego Zmiany pourazowe Choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów Choroby stawów o etiologii zapalnej Choroby metaboliczne tkanki kostnej Nowotwory Każda z tych grup to wiele różnych jednostek chorobowych. Choroby i wady wrodzone układu kostno-stawowego Zaburzenia rozwojowe narządu ruchu mogą powstać wskutek przekazania potomstwu wadliwych informacji genetycznych w komórkach rozrodczych lub wskutek oddziaływania na zarodek i płód szkodliwych czynników zewnętrznych. Możliwości wad wrodzonych w układzie kostno-stawowym i mięśniowym jest dużo. Do wad wrodzonych o charakterze postepującym, z pierwotnymi zmianami w elementach dynamicznych narządu ruchu należy np. płodowe zbliznowacenie mięśni. Dość częste są umiejscowione zniekształcenia, np. kręcz szyi, wrodzone wysokie ustawienie łopatki, lejkowata klatka piersiowa. Inne przykłady to wrodzone kolano przegięte, odwrócona stopa wrodzona. Podłożem wad wrodzonych mogą być zaburzenia rozwojowe rdzenia kręgowego i wtórne w stosunku do nich zmiany w elementach dynamicznych kończyn. Sytuacja taka występuje w następstwie przepuklin oponowych, oponowo-rdzeniowych i rdzeniowych. Przykładem takich wad jest stopa końsko-szpotawa czy stopa wydrążona. Istnieje grupa wad wrodzonych wywołana zaburzeniami rozwoju chrząstki i kości. Można tu wymienić kręgozmyk, wrodzone braki i ubytki kończyn, brak lub niedorozwój kości promieniowej czy łokciowej, strzałki lub piszczeli, kości udowej, wrodzone biodro szpotawe, staw rzekomy goleni. Równowaga statyczna ciała jest zaburzona w wymienionych wyżej wadach, a także w wielu innych, np. wrodzonym tylno-bocznym skrzywieniu kręgosłupa, zaburzeniach rozwojowych naczyń (przetoki tętniczo-żylne), odcinkowych przerostach kończyn, wrodzonych zaburzeniach rozwoju nerwów. Występują też wady z zaburzeniami rozwoju chrząstki i kości, które mają charakter stacjonarny, np. rozszczep kręgosłupa czy wrodzony zrost palców. W leczeniu zaburzeń rozwojowych narządu ruchu najważniejsze znaczenie ma rehabilitacja i chirurgia. Konieczne jest zapobieganie wtórnym zniekształceniom i dysfunkcji oraz próba przywrócenia prawidłowych stosunków anatomicznych. Leczenie jest długie, bardzo żmudne i nie zawsze uwieńczone sukcesem. Najczęściej spotykane schorzenia narządu ruchu u dzieci i młodzieży Wrodzone i nabyte patologie narządu ruchu dziecka bywają utrapieniem rodziców już od najwcześniejszego okresu jego życia. Prawie każda matka po urodzeniu dziecka pyta o płeć, a zaraz potem o liczbę paluszków. W następnych tygodniach lub miesiącach rozstrzyga się ocena stawów biodrowych. Wystepujące nierzadko wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego lub dysplazja jednego czy obu stawów wymagają jak najszybszego wdrożenia leczenia. Efekty postępowania zachowawczego są najczęściej bardzo dobre, ale rozpórki stosowane w celu utrzymania nóżek dziecka w odwiedzeniu utrudniają pielęgnację niemowlęcia. Czasochłonne i żmudna jest także rehabilitacja dziecka z kręczem szyi. Większość zabiegów wykonują rodzice. Dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym miewają także problemy z narządem ruchu. Najbardziej pospolite są: płaskostopie i skoliozy. Możliwości leczenia ustala lekarz pediatra lub ortopeda. Czasami wystarczy gimnastyka korekcyjna, zwłaszcza gdy przyczyną zaburzeń jest nawykowa wadliwa postawa i słabo rozwinięte mięśnie, innym razem podejmuje się leczenie chirurgiczne i długą rehabilitację. Dzieciństwo to także okres licznych urazów - złamań, zwichnięć - wskutek naturalnej wzmożonej aktywności fizycznej dzieci z towarzyszącym często brakiem wyobraźni i ostrożności. Część dzieci jest dotknięta przez choroby metaboliczne kości. Od niemowlęctwa dziecko jest zagrożone krzywicą, czemu zapobiega profilaktyczne podawanie witaminy D zgodnie z zaleceniami pediatry. Bywa, że krzywica jest skutkiem zespołu złego wchłaniania, np. w przebiegu choroby glutenowej. Szybko rosnąca młodzież miewa też problemy z mineralizacją tkanki kostnej; niestety zdarza się to coraz częściej. Powodów jest kilka, a najważniejsze to niedobór wapnia w diecie (czyli niedobór mleka), nadmiar produków zawierających dużo fosforanów, nadmiar soli i - częste wsród młodych dziewcząt - odchudzanie się. Dodać by można jeszcze brak ruchu (komputer, video), który jest tak ważny dla prawidłowego rozwoju kośćca. Niekórzy z tych młodych ludzi dowiedzą się, że mają "słabe kości" w wieku dojrzałym. U innych zaburzenia mineralizacji tkanki kostnej dają o sobie znać od razu, w dość dotkliwy sposób. Przykładem jest martwica guza kości piętowej, przypadłość bolesna, uniemożliwiająca swobodne chodzenie. Dość często występuje też choroba Perthesa, polegająca na zmianach martwiczych głowy kości udowej. Dotyczy dzieci w wieku 5-16 lat, objawia sie utykaniem i bólem zlokalizowanym często w stawie kolanowym. W chorobie Osgood-Schlattera jałowa martwica występuje w guzowatości kości piszczelowej, przeważnie u dzieci w wieku 10-16 lat. U młodzieży 14-16-letniej występuje tzw. choroba Scheuermanna, prowadząca do zniekształcenia piersiowego odcinka kręgosłupa z powodu wgłobienia krążków międzykręgowych do tkanki kostnej trzonów kręgów. Leczenie wymienionych tutaj powikłań okresu szybkiego wzrastania powinno obejmować odciążenie zajętej kończyny, podawanie odpowiednich minerałów, preparatów witaminy D, ew. leków hamujących resorpcję kości. Rokowanie jest pomyślne, o ile nie zaniedba się leczenia i nie dopuści do trwałych zniekształceń stawów. Przedstawione tu schorzenia narządu ruchu to zaledwie drobna część możliwych wad i chorób zdarzających się u dzieci. Ostatnio rzadziej spotykaną, ale w przeszłości częstą patologią dzieci, młodzeży i młodych ludzi dorosłych jest ostra gorączka reumatyczna, z zajęciem stawów. Jest to powikłanie po infekcji paciorkowcowej, np. anginie, płonicy, w którym zapoczątkowany przez paciorkowce odczyn immunologiczny prowadzi do zapalenia stawów. Zwykle zajęte są duże stawy, w których występuje obrzęk, ból, upośledzenie ruchomości, wzmożone ucieplenie, a więc wszystkie cechy ostrego zapalenia. Choroba ta ustępuje po leczeniu przeciwzapalnym, pozostawiając stawy nieuszkodzone. W gorączce reumatycznej obok zapalenia stawów występują niestety inne, poważniejsze komplikacje, np. zapalenie mięśnia serca i wsierdzia, które prowadzi do uszkodzenia zastawek i wytworzenia się wady serca. Czasami występuje też pląsawica - objaw zajęcia przez proces zapalny ośrodkowego układu nerwowego, który na szczęście mija bez poważniejszych nastepstw. Odkąd upowszechniło się leczenie infekcji bakteryjnych antybiotykami, częstość zachorowań na gorączkę reumatyczną zmniejszyła się, co nie oznacza, że nie występuje w ogóle. Choroby wieku dorosłego Zapalenia stawów to bardzo duża grupa chorób, należących do tzw. schorzeń reumatycznych. Poza gorączką reumatyczną - większość z nich występuje częściej u ludzi dorosłych. W trakcie wielu infekcji, zarówno bakteryjnych, jak i wirusowych czy pasożytniczych może wystąpić tzw. odczynowe zapalenie stawów. Dotyczy ono jednego lub (częściej) kilku stawów i powoduje zwykle duże zaniepokojenie, wymaga bowiem różnicowania z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Odczynowe zapalenie stawów w przebiegu różnych infekcji zdarza się u ludzi w każdym wieku. Poważniejszym schorzeniem, niestety często prowadzącym do trwałego kalectwa, jest reumatoidalne zapalenie stawów (rzs), zwane dawniej gośćcem przewlekłym postępującym. Występuje 2-3 razy częściej u kobiet, niż u mężczyzn, między 25 a 50 rokiem życia, zajmuje stawy symetrycznie, a w drobnych stawach (przede wszystkim rąk) powoduje duże zniszczenia. Bardzo charakterystyczna dla tej choroby jest deformacja rąk, z ich odchyleniem w kierunku łokciowym. Podłożem rzs są zaburzenia immunologiczne. Poza destrukcją stawów mogą występować też objawy ogólne. Stawy są zajęte w wielu chorobach układowych, z grupy tzw. kolagenoz, czyli chorób tkanki łącznej. Powikłania stawowe mogą wystąpić w twardzinie, toczniu układowym, łuszczycy i wielu innych chorobach o podłożu immunologicznym. Część zapaleń stawów przebiega z zajęciem kręgosłupa. Poza łuszczycowym zapaleniem stawów wymienić należy zesztywniające zapalenia stawów kręgosłupa, prowadzące do trwałej deformacji kręgosłupa piersiowego, z charakterystyczną, pochyloną postawą pacjenta, nie mogącego wyprostować pleców. Stan zapalny w stawach kręgosłupa występuje też często w przewlekłych chorobach zapalnych jelit. Zapalenie stawów jest typowym powikłaniem tzw. dny moczanowej. Znana wielu osobom z literatury podagra to zapalenie stawu palucha spowodowane podwyższonym poziomem kwasu moczowego we krwi, gonagra - to analogiczne zapalenie stawu kolanowego. Lista chorób metabolicznych, endokrynologicznych, infekcyjnych, neurologicznych, które wikłają się odczynem zapalnym w obrębie różnych stawów, jest niezmiernie długa. Leczenie, w miarę możliwości, obejmuje walkę ze schorzeniem podstawowym, objawowe podawanie leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych oraz rehabilitację, która w większości schorzeń reumatycznych odgrywa ogromną rolę. Pacjenci ze schorzeniami zapalnym stawów pozostają pod opieką reumatologów, czasami internistów czy endokrynologów. Zapaleniem stawów w przebiegu łuszczycy, tocznia, twardziny, zapalenia skórno-mięśniowego zajmują się też dermatolodzy. Niektóre etapy leczenia wymagają interwencji chirurgicznej, gdy konieczne jest skorygowanie warunków anatomicznych w zdeformowanych stawach, unieruchomionych z powodu pozapalnych przykurczów ścięgien i zbliznowaceń w tkankach miękkich. Z czym przychodzą pacjenci w wieku dojrzałym i podeszłym Przyjrzyjmy się teraz, z czym najczęściej przychodzą do internistów, reumatologów i ortopedów ludzie w wieku dojrzałym i podeszłym. Istotną grupą pacjentów są osoby, które doznały urazów - złamań kości, zwichnięć stawów, urazów kolana z uszkodzeniem struktur wewnątrzstawowych. Poza wypadkami komunikacyjnymi, często z ofiarami wśród pieszych, za najwięcej urazów odpowiedzialne jest uprawianie sportu. Najbardziej urazowe dyscypliny to narciarstwo, łyżwy, deskorolki, skoki do wody (urazy kręgosłupa!). Jednak praktycznie każdy rodzaj sportu może powodować uszkodzenia stawów i złamania kości, nawet jeśli jest uprawiany tylko rekreacyjnie. Urazy narządu ruchu to domena chirurgów - ortopedów, a w dalszym etapie leczenia - rehabilitantów. Innym częstym powodem szukania pomocy u lekarza jest ból jednego lub wielu stawów, utrudniający wykonywanie ruchów, czasami uniemożliwiający poruszanie zajętą kończyną. W naszej populacji najczęstszą przyczyną tych dolegliwości jest choroba zwyrodnieniowa stawów, tzw. osteoartroza, zwana potocznie reumatyzmem. Jest to schorzenie spowodowane niszczeniem pewnych struktur czy elementów stawu wskutek zużycia (jest to swego rodzaju "zmęczenie materiału"). Zniszczeniu o różnym stopniu nasilenia ulegają części miękkie stawu, a więc chrząstka stawowa, torebka, maziówka, łąkotki w stawach kolanowych, tarcze międzykręgowe kręgosłupa (tzw. dyski, które ulegają spłaszczeniu, a wskutek osłabienia pierścienia włóknistego ich jądro może wypaść do kanału kręgowego, dając znaczne bóle i objawy neurologiczne, wskutek ucisku na rdzeń), więzadła, powięzi. Powierzchnia chrząstki stawowej staje się chropowata wskutek powstających w chrząstce nadżerek. Zwiększa to tarcie powierzchni stawowych w czasie ruchu i jest przyczyną bólu. Zdarza się, że chrząstka ulega zupełnemu zniszczeniu - wtedy kość trze o kość. Tak duże zmiany zwyrodnieniowe mogą występować w najbardziej obciążnych stawach - biodrowym i kolanowym. Zmiana statyki stawu wskutek zniszczenia pewnych jego elementów prowadzi do przeciążenia innych elementów, to z kolei implikuje ich destrukcję, powstawanie lokalnych ognisk zapalnych, blizn i zwapnień. Choroba zwyrodnieniowa stawów ma skłonność do progresji. W miarę upływu czasu zdjęcia rentgenowskie pokazują obecność coraz większej liczby tzw. osteofitów, czyli zwapnień brzeżnych, podobnych do dziobów, na krawędziach trzonów kręgów czy w okolicy dużych stawów. Obserwuje się niejednokrotnie zupełny zanik chrząstki, ze znacznym zwężeniem szpary stawowej i konglomeratem zwapnień w zniszczonym stawie. Zniszczenie chrząstki stawu biodrowego prowadzi do stopniowego ścierania i deformacji głowy kości udowej. Pacjent z chorobą zwyrodnieniową stawów miewa okresy lepsze i gorsze. Gorsze zdarzają się wtedy, gdy wskutek przeciążenia, sforsowania stawu lub choroby infekcyjnej, długiego unieruchomienia czy zmiany pogody tworzą się lokalne odczyny zapalne w okolicy zmian zwyrodnieniowych. Bóle wtedy nasilają się, podczas gdy w okresach wyciszenia mogą nie dokuczać wcale lub występować tylko przy pewnych ruchach. Stawy dają wówczas o sobie znać strzelaniem, chrupaniem, trzeszczeniem w czasie ruchów. Jeśli chory skarży się na bóle karku, głowy w okolicy potylicznej, barków, drętwienie rąk - przyczyna leży w zmianach zwyrodnieniowcyh kręgosłupa szyjnego, niejednokrotnie z dyskopatią, czyli obniżeniem tarczy międzykręgowej, jednej lub wielu. Leczenie takiego stanu obejmuje podawanie leków przeciwzapalnych, środków rozluźniających napięcie mięśniowe (przykurcz mięśni nasila ucisk na korzenie nerwowe wychodzące spomiędzy kręgów, a to zwiększa dolegliwości). Ważnym elementem leczenia jest rehabilitacja - masaż, gimnastyka, czasami specjalne wyciągi, noszenie przez pewną ilość godzin kołnierza ortopedycznego. Prostą metodą, którą każdy może sobie zaaplikować sam, jest poduszka szwedzka do spania, doskonale podpierająca kark i rozciągająca mięśnie niczym kołnierz ortopedyczny. Podparcie karku w nocy to najlepsza profilaktyka bólów szyi, barków i drętwień rąk w czasie snu, czy też rano. Drugim odcinkiem kręgosłupa, zagrożonym niestabilnością, jest odcinek lędźwiowo-krzyżowy. W zależności od tego, które dyski są uszkodzone i czy nie uległy przemieszczeniu do kanału kręgowego, występują bóle krzyża przy dłuższym staniu, schyleniu się, dźwiganiu, niektórych ruchach. Dyskopatia między ostatnim (piątym) kręgiem lędźwiowym, a kością krzyżową powoduje bóle promieniujące do pachwin. Dyskopatia 1-2 piętra wyżej powoduje rwę kulszową (ischias), jednostronną lub (rzadziej) obustronną. Leczenie obejmuje takie same elementy, jak w dolegliwościach ze strony kręgosłupa szyjnego. Ortezą, czyli sprzętem ortopedycznym odciążającym chory odcinek kręgosłupa, jest w tym wypadku krótki gorset, tzw. sznurówka biodrowa. Jeżeli dolegliwości są bardzo nasilone i wystepują dodatkowe objawy neurologiczne, wskazujące na groźbę uszkodzenia rdzenia, pacjent musi mieć wykonany rezonans magnetyczny chorego odcinka kręgosłupa i zasięgnąć porady neurochirurga (zdarza się, że konieczne jest leczenie operacyjne dyskopatii). Bóle barków często mają pierwotną przyczynę w dyskopatii szyjnej, kończyny górne unerwione są bowiem przez splot barkowy, który powstaje z korzeni nerwowych szyjnego odcinka rdzenia kręgowego. Mogą także powstawać zmiany w stawie barkowym, jako że jest on mocno obciążony. Bóle barków częściej dokuczają kobietom, pewnie jako następstwo dźwigania ciężkich zakupów. Odczyny zapalne w stawach barkowych mogą, wskutek silnego bólu, prowadzić do znacznego ograniczenia ruchomości w stawie i zaników mięśniowych. Pacjenci powinni być intensywnie leczeni, w razie potrzeby - iniekcjami leków przeciwzapalnych w okolicę stawu (tzw. blokady), a także rehabilitowani. Zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych powodują bóle przy chodzeniu, w stadium zaawansowanym - także w spoczynku. Wczesny okres tzw. coxartrozy może objawiać sią bólem kolana. Ortopedzi mawiają, że biodro płacze kolanem. Jeśli więc ktoś ma bóle kolana, a nie widać zmian w obrazie rtg, czy usg tego stawu, warto upewnić się, jak wygląda staw biodrowy. Choroba zwyrodnieniowa kolan, podobnie jak stawów biodrowych, daje dotkliwe bóle i utrudnia chodzenie. Jeśli choroba dotyczy tylko jednego stawu, ulgę może przynieść odciążenie go przez noszenie laski lub kuli łokciowej w ręce po przeciwnej stronie w stosunku do chorej kończyny. Niestabilność w stawie kolanowym wskutek uszkodzenia więzadeł stawowych wymaga czasem unieruchomienia stawu lub ograniczenia jego ruchomości za pomocą ortezy, zwanej tutorem (rodzaj rękawa nakładanego na kolano). Bardzo ważne znaczenie w objawowym leczeniu zwyrodnienia stawów biodrowych i kolanowych, a także w zapobieganiu progresji zmian jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. Zwyrodnienia tych stawów dotyczą najczęściej ludzi z nadwagą i otyłością. Wystarczy często zrzucenie 5 kg, by bóle zmniejszyły się lub ustąpiły. Radykalną metodą postępowania, gdy staw jest zniszczony, a dolegliwości występują także w spoczynku, jest alloplastyka tych stawów, czyli wymiana zniszczonego stawu na sztuczny. Operacje te wykonuje się coraz częściej i z dobrym skutkiem, są jednak bardzo kosztowne. Chirurg ortopeda zaleca pacjentowi przed operacją redukcję masy ciała, ponieważ otyłość powoduje szybsze zużycie protezy. Osteoporoza Kolejną grupą pacjentów szukających pomocy lekarskiej są chorzy z osteoporozą. Choroba ta, polegająca na zmniejszeniu się masy kostnej i pogorszeniu jakości kości wkutek poprzerywania beleczek kostnych prowadzi do złamań. Typowe złamania osteoporotyczne to złamanie nadgarstka przy upadku z podparciem się ręką, złamania kręgów i złamanie szyjki kości udowej. Jeśli złamanie jest ostre, doznane wskutek upadku, pacjent trafia do szpitala, gdzie otrzymuje odpowiednie zaopatrzenie ortopedyczne (opatrunek gipsowy - złamanie nadgarstka, gorset - złamanie kręgu), a w przypadku złamania biodra, przy zadowalającym stanie ogólnym zdrowia, jest leczony operacyjnie (zespolenie złamania lub wymiana stawu na sztuczny). Niestety, nawet obecnie, gdy problem osteoporozy jest dość nagłośniony, nie zawsze chory po takim złamaniu jest informowany, że wymaga leczenia osteoporozy. Pacjenci z powolnymi złamaniami kręgów nie są przeważnie świadomi tych złamań. Nie mają bólów ostrych, tylko nękające, przewlekłe, z uczuciem zmęczenia pleców. Często nie zauważają znacznego nawet ubytku wzrostu, spowodowanego kompresją kręgów. Osteoporozę leczą interniści, endokrynolodzy, reumatolodzy. Konieczne jest wieloletnie leczenie farmakologiczne, odpowiednie ćwiczenia usprawniające i ochrona przed urazami czy upadkami. Staranne leczenie daje często przyrost masy kostnej i istotnie zmniejsza ryzyko złamań. Profilaktyka Warto podkreślić na koniec, że niezależnie od rodzaju schorzenia układu kostno-stawowego, wyjąwszy fazę ostrą procesów zapalnych i złamań, gdy konieczne jest czasowe unieruchomienie zajętego stawu czy kończyny, zasadniczą profilaktyką i lekiem jest ruch. Odpowiednio dobrana gimnastyka bardzo poprawia sprawność stawów i zapobiega bólom. Kości i stawy nie lubią bezczynności i unieruchomienia. Główną taktyką zapobiegania chorobie zwyrodnieniowej od najwcześniejszych lat powinno być dbanie o prawidłową postawę i prawidłową pozycję kręgosłupa i stawów w czasie nauki czy pracy, aktywność fizyczna, jednak z unikaniem niefizjologicznych przeciążeń, spanie na zdrowym posłaniu - równym, niezbyt miękkim ale i nie za twardym, z zapewnieniem podparcia karku w czasie snu. |
||||||
