[massagewarsaw]

Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego Rzeszów 2005, 4, 366–371
Andrzej Ćwirlej, Agnieszka Ćwirlej, Halina Gregorowicz-Cieślik

Zespoły bólowe kręgosłupa są obecnie jedną z najczęstszych dolegliwości i należą do grupy chorób określanych mianem chorób cywilizacyjnych. Jak wynika z danych statystycznych bóle kręgosłupa stwierdza się u około 60-80% populacji. Stanowią one częstą przyczynę absencji w pracy oraz hospitalizacji,są również jedną z głównych przyczyn inwalidztwa.

Celem pracy była ocena oraz porównanie efektów działania masażu klasycznego i aromaterapeutycznego u osób cierpiących na bóle kręgosłupa.

Wśród 50 osób biorących udział w badaniu u 24 wykonano masaż aromaterapeutyczny, zaś u 26 masaż klasyczny. Stwierdzono korzystne działanie przeciwbólowe zarówno masażu klasycznego, jak i aromaterapeutycznego. Przy czym efekt przeciwbólowy masażu aromaterapeutycznego był zdecydowanie większy niż masażu klasycznego. Oba rodzaje masażu wpłynęły korzystnie na zwiększenie zakresu ruchomości kręgosłupa. Zarówno masaż klasyczny, jak i aromaterapeutyczny mogą być wykorzystywane w profilaktyce i leczeniu dolegliwości bólowych kręgosłupa..

WSTĘP

Postęp współczesnej cywilizacji coraz
bardziej przeciwstawia się naturze, czego konsekwencją
są różne dolegliwości i choroby, określane
mianem chorób społecznych lub cywilizacyjnych.

Do tej grupy schorzeń należą dysfunkcje narządu
ruchu, zwłaszcza bóle pochodzenia odkręgosłupowego.

Szacuje się, że dolegliwości te dotyczą
obecnie 60–80% społeczeństwa. Bóle kręgosłupa
są coraz częstszą przyczyną absencji w pracy oraz
hospitalizacji. Przyczyny ich mogą być różne [1].

Niemniej obecnie za najpoważniejszy czynnik
wywołujący uważa się sumujące przeciążenia
segmentów kręgosłupa, związane z warunkami
środowiska, pracy i odpoczynku, jakie obecnie
stworzył sobie człowiek [2, 3, 4]. Również zły
stan psychiczny, przewlekły stres, stany depresyjne,
mogą być przyczyną bólu („maska depresji”,
wzmożone napięcia mięśniowe) lub z nim korelować,
co zdecydowanie utrudnia proces rehabilitacji
i zmniejsza szansę powrotu do zdrowia [1].

Choroba przeciążeniowa kręgosłupa jest
wynikiem powtarzających i nakładających się
obciążeń fizycznych i psychicznych. Wydłużenie
średniej życia ludzkiego, brak ruchu, osłabiony
i nierównomiernie obciążany układ mięśniowy,
błędy żywieniowe, nadwaga, przewlekły stres,
wady postawy, to tylko niektóre z czynników,
nierozerwalnie związane z dzisiejszym życiem,
które z jednej strony przeciążają, a z drugiej osłabiają
aparat ruchu.

Możliwości adaptacyjne kręgosłupa są duże, do ich załamania dochodzi zazwyczaj
wraz z obniżeniem wydolności organizmu i
pogorszeniem stanu zdrowia. Sumowanie się przeciążeń
cywilizacyjnych doprowadza początkowo do
zmian czynnościowych, odwracalnych, a dopiero
później zwyrodnieniowych kręgosłupa [3, 4].

Istota choroby przeciążeniowej kręgosłupa
polega na stopniowym zużywaniu się struktur
kręgosłupa, nadmiernym i przyspieszonym na skutek
oddziaływania na nie przeciążeń przewyższających
ich wytrzymałość, w warunkach obniżonych
zdolności adaptacyjnych [Stodolny] [3].

W miejscu, w którym przeciążenia najbardziej
się kumulują dochodzi do podrażnienia tkanki
łącznej, mięśniowej i okostnej, czemu często towarzyszy
wzmożone napięcie mięśniowe i/lub
obecność w przeciążonych mięśniach punktów
spustowych oraz ból [2, 3, 4, 5].

W związku ze społecznym podłożem problemu,
jakim są bóle kręgosłupa, ważne jest wspieranie
działań edukacyjno-profilaktycznych oraz
rozwoju niefarmakologicznych metod leczniczych
i rehabilitacyjnych bólów kręgosłupa.

CEL PRACY

Celem pracy jest ocena oraz porównanie
efektów działania masażu klasycznego i aromaterapeutycznego
u osób cierpiących na bóle kręgosłupa.

MATERIAŁ I METODA

Badaniem objęto 50 osób z bólami kręgosłupa
w odcinku lędźwiowo-krzyżowym i piersiowolędźwiowym
o charakterze przeciążeniowym,
które posiadały zalecenia lekarskie do stosowania
masażu ręcznego. Masaż był jedyna formą terapii
stosowaną w tym czasie u badanych. U 24
pacjentów wykonano masaż klasyczny z zastosowaniem
odpowiednich mieszanek olejków aromatycznych,
u 26 – masaż klasyczny z zastosowaniem
neutralnego środka poślizgowego lub „na sucho”.

U każdego badanego przeprowadzono szczegółowy
wywiad chorobowy w oparciu o ankietę
Instytutu McKenziego Polska, w której zawarto
pytania dotyczące epizodu bólowego, czasu jego
trwania, umiejscowienia i promieniowania bólu,
przyczyny, objawów początkowych i dalszych,
nasilania i zmniejszania się bólu, liczby i charakterystyki
poprzednich epizodów, ogólnego stanu
zdrowia i chorób towarzyszących [6].

Natężenie bólu oceniano przy użyciu skali wizualno-analogowej
(10-punktowej), przed i po
wykonanej serii zabiegów [7].

Dla oceny stanu funkcjonalnego pacjenta
przeprowadzono: pomiary linijne ruchomości krę gosłupa piersiowego i lędźwiowego, testy funkcjonalne Otta i Schöbera (odpowiednio dla piersiowego
i lędźwiowego odcinka kręgosłupa) oraz
test odległości między szczytem palców a podłogą
[8]. Badania przeprowadzono dwukrotnie – przed
rozpoczęciem serii zabiegów i po jej zakończeniu.

Dla poszczególnych osób obliczono indeks
masy ciała (BMI = masa w kg / wzrost2
), w celu ustalenia ilości nadmiernej tkanki tłuszczowej.
Wskaźnik ten dobrze oddaje relację pomiędzy
masą ciała a wzrostem.

Ankietowo badano również styl życia
badanych. W ankiecie znalazły się m.in. pytania
dotyczące: wykształcenia, wykonywanego zawodu,
charakteru pracy, aktywności ruchowej.

U wszystkich osób wykonano serię 10 masaży
klasycznych całego grzbietu, ze szczególnym uwzględnieniem
okolicy kręgosłupa. W przypadku
promieniowania bólu do kończyny dolnej wykonywano
również masaż: pośladka, uda, podudzia i
stopy. Techniki masażu w obu rodzajach zabiegów
były takie same. Różnica polegała na wykorzystaniu
mieszanki olejków eterycznych w masażu aromaterapeutycznym.

Do zabiegu tego wykorzystano
olej z pestek winogron jako nośnik oraz olejki eteryczne
z serii Dr Beta firmy Pollena Aroma. Do sporządzanych
mieszanek najczęściej używano olejków:
bazyliowego, cynamonowego z kory, cytrynowego,
eukaliptusowego, geraniowego, goździkowego
z pąków, lawendowego, majerankowego,
mięty pieprzowej, muszkatołowego z gałki, pomarańczowego,
rozmarynowego, tymiankowego.

WYNIKI

Wśród 50 badanych osób było 28 kobiet
(56,0%) oraz 22 mężczyzn (44,0%). Średnia wieku w
badanej grupie wynosiła 40 lat, przy rozpiętości
od 35 do 55 lat. Najwięcej było osób z wyższym
wykształceniem (48,0%), nieco mniej z wykształceniem
średnim (36,0%), najmniej posiadało
wykształcenie zawodowe (12,0%) i podstawowe (4,0%).

Większość badanych wykonywała pracę o charakterze
siedzącym (80,0%).

W badanej grupie aż 64,0% badanych miało
nadwagę (48,0%) lub otyłość (16,0%). Prawidłowa
masa ciała występowała tylko u 32,0% badanych.

U 4,0% stwierdzono niedowagę.
Aż 72,0% badanych twierdziło, że są aktywni
fizycznie w czasie wolnym. W pytaniu kontrolnym
okazało się jednak, że systematyczna aktywność
ruchowa w postaci ćwiczeń fizycznych
(przynajmniej raz w tygodniu) występowała tylko
u 12,0% osób, pozostałe preferowały czynny wypoczynek
w postaci, np.: spacerów, jazdy na rowerze,
pracy w ogródku. Pozostałe 28,0% badanych
prowadziło całkowicie bierny, nieaktywny fizycznie, tryb życia.

Do najczęściej podawanych przyczyn dolegliwości
bólowych należały: przeciążenia spowodowane
nadmiernym wysiłkiem fizycznym (dźwiganie,
przenoszenie ciężkich przedmiotów, noszenie
dzieci) oraz pozycja siedząca (w pracy,
w samochodzie). Zgłaszano również pojawienie
się bólu bez uchwytnej przyczyny. U większości
badanych ból nasilał się w pozycji siedzącej
(56,0%) lub podczas dłuższego stania (24,0%),
najczęściej w ciągu całego dnia (48,0%).

U 68,0% występowało wyraźne zmniejszanie się dolegliwości
bólowych w spoczynku, w pozycji leżącej,
co sugeruje mechaniczny, przeciążeniowy charakter schorzenia.

U 20,0% badanych ból występował tylko
w okolicy przykręgosłupowej, aż u 80,0% – promieniował
poza obszar kręgosłupa do pośladka,
uda lub całej kończyny dolnej.

Po wykonaniu serii masaży całkowite ustą-
pienie bólu zanotowano u 52,% badanych osób,
zaś u 48,0% – zmniejszenie dolegliwości. W grupie
pacjentów masowanych z zastosowaniem olejków
eterycznych ból okolicy przykręgosłupowej
ustąpił zupełnie u 16 osób (66,7%), zaś u 8 wyraź-
nie się zmniejszył (33,3%).

W grupie pacjentów, u których wykonano serię
masaży klasycznych bez środka wspomagają-
cego, ból okolicy przykręgosłupowej ustąpił cał-
kowicie u 10 osób (38,5%), zaś u 16 zmniejszył się
(61,5%) (tab. 1, wyk. 1).

Przy zastosowaniu masażu aromaterapeutycznego
zdecydowanie częściej występowało całkowite
ustąpienie dolegliwości bólowych (66,7%)
w porównaniu z masażem klasycznym bez użycia
olejków eterycznych (38,5%).

Średni zakres poprawy ruchomości kręgosłupa
we wszystkich pomiarach linijnych w obu
grupach masażu był bardzo podobny. W obu przypadkach
zaobserwowano wyraźną poprawę zakresu
ruchomości kręgosłupa. Różnica pomiędzy
poprawą uzyskaną w masażu aromaterapeutycznym
a klasycznym jest zauważalna (na korzyść
tego pierwszego), lecz nie wykazuje znamienności
statystycznej (tab. 2).

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Zarówno masaż, jak i aromaterapia należą do
zbiegów znanych i wykorzystywanych od czasów
starożytnych, zarówno w celach kosmetycznych,
profilaktycznych i leczniczych. W okresie intensywnego
rozwoju medycyny wiele tzw. „naturalnych”
metod terapeutycznych zostało w pewnym
sensie zapomnianych, wypartych przez nowe
założenia i terapie. Obecnie obserwuje się ponowne
zainteresowanie tymi metodami, nie tylko
w lecznictwie, ale także w profilaktyce chorób układu ruchu.

Obecny styl życia nasila procesy degeneracyjne
w narządzie ruchu. Jak można zauważyć, w badanej
grupie osób z bólami pleców większość
miała nadwagę lub otyłość i prowadziła siedzący,
mało aktywny, tryb życia.

Chorobie przeciążeniowej kręgosłupa praktycznie
zawsze towarzyszy zwiększone napięcie
mięśni przykręgosłupowych. Przedłużający się
stan kurczowy mięśni powoduje lub zwielokrotnia
ból pleców. Wzmożone napięcie mięśniowe
upośledza ukrwienie mięśnia, powodując gromadzenie
w nim produktów przemiany materii.

Wszystkie okołokręgosłupowe tkanki miękkie są
niezwykle bogato zaopatrzone w nocyceptory.
Stąd są one najczęstszym punktem wyjścia bólu,
jeśli dojdzie do ich mechanicznego przeciążenia [3, 9, 10].

Masaż stanowi bodziec mechaniczny skierowany
na tkanki pacjenta, wywołujący liczne
zmiany i reakcje o charakterze miejscowym
i ogólnym. Działanie lokalne polega na miejscowym
rozszerzeniu naczyń krwionośnych
i limfatycznych pod wpływem stosowanych technik,
co w konsekwencji usprawnia zaburzony
metabolizm tkanek. Działanie centralne polega na
oddziaływaniu na ustrój poprzez układ nerwowy.

Drażnienie ekstero- i prioprioceptorów (skóry,
mięśni szkieletowych) powoduje wzmożoną impulsację
kory mózgowej, stymulując przewodnictwo
nerwowe i wpływając na normalizację
czynności narządów wewnętrznych. Zależnie od
wykonywanych technik masaż może wpływać
pobudzająco lub tonizująco na układ nerwowy
[11, 12].

Aromaterapia jest metodą leczniczą przy pomocy
naturalnych olejków eterycznych wprowadzanych
do organizmu przez drogi oddechowe
(wąchanie, wdychanie, inhalacje) i przez skórę
(masaż, kąpiel lub kompres) (wg Bruda
i Konopackiej) [13, 14].

Olejki eteryczne to czyste, stężone wyciągi
roślinne, będące wynikiem ich wtórnego metabolizmu,
zawierające ich najcenniejsze składniki
i wykazujące właściwości terapeutyczne. Nie są to
więc substancje tylko o walorach zapachowych,
lecz o silnym działaniu leczniczym.

Wszystkie olejki w różnym stopniu działają
przeciwbakteryjnie, odkażająco, przeciwzapalnie i
przeciwwirusowo. Wiele olejków wykazuje silne
działanie przeciwbólowe i poprawiające krążenie
(np.: eukaliptusowy, lawendowy, geraniowy, bazyliowy,
muszkatołowy, rozmarynowy, majerankowy,
pieprzowy) [13, 14].

Ważnym obszarem zastosowania zarówno
olejków eterycznych, jak i masażu, jest oddziaływanie
na psychikę człowieka.

U wszystkich poddanych badaniu osób
nastąpiła poprawa, wyrażająca się zmniejszeniem
lub całkowitym zniesieniem wzmożonego
napięcia mięśniowego i dolegliwości bólowych, a
w rezultacie zwiększeniem ruchomości kręgos-
łupa. Przy czym przy zastosowaniu masażu aromaterapeutycznego
zdecydowanie częściej występowało całkowite ustąpienie dolegliwości bólowych
(66,7%) w porównaniu z masażem klasycznym
bez użycia olejków eterycznych (38,5%).

Wskazuje to na znaczący wpływ przeciwbólowy
mieszanki olejków aromatycznych.
Korzyści płynące z masażu aromaterapeutycznego
z pewnością należy rozpatrywać
zarówno pod kątem fizycznym, jak i psychicznym.

Wprowadzenie podczas masażu do tkanek
preparatu leczniczego w postaci odpowiedniej
mieszanki aromatycznej, zwielokrotnia jego efekt
terapeutyczny poprzez działanie przeciwbólowe,
przeciwzapalne i rozszerzające naczynia krwionośne
mięśni.

Drugim aspektem jest wpływ na psychikę pacjenta. Zarówno sam masaż, jak
i aromaterapia mają ogromny wpływ na stan psychosomatyczny
człowieka. Wprawdzie nie spotkaliśmy
się z opracowaniem, które badałoby ten
aspekt, niemniej już sam fakt, że masaż należy do
najbardziej pożądanych zabiegów fizykalnych
świadczy zarówno o jego skuteczności, jak i dobroczynnym
wpływie na stan psychiczny pacjenta.

Zabiegi aromaterapeutyczne, jak wynika
z naszych obserwacji, mają szczególnie duże znaczenie
w terapii bólów pleców u osób zmęczonych,
przepracowanych, zestresowanych, czyli
przeciążonych nie tylko jednostronną pracą fizyczną,
ale również psychicznie. Z pewnością nie
można również pominąć wpływu samego terapeuty
na stan psychiczny pacjenta.

Z przeprowadzonego badania wynika, że masaż
leczniczy z zastosowaniem mieszanek aromatycznych
wykazuje większą skuteczność w terapii
bólów kręgosłupa w porównaniu z masażem wykonywanym
z użyciem neutralnych środków poślizgowych.

WNIOSKI

1. Zarówno masaż klasyczny, jak i aromaterapeutyczny
wykazują korzystne działanie przeciwbólowe
w leczeniu choroby przeciążeniowej kręgosłupa.

2. Efekt przeciwbólowy masażu aromaterapeutycznego
jest zdecydowanie silniejszy niż masażu
klasycznego.

3. Oba rodzaje masażu wpływają korzystnie na
zwiększenie zakresu ruchomości kręgosłupa.

4. Zarówno masaż klasyczny, jak i aromaterapeutyczny
mogą być wykorzystywane w profilaktyce
i leczeniu dolegliwości bólowych kręgosłupa.

PIŚMIENNICTWO

1. Domka E., Ćwirlej A., Kwolek A.: Zależność efektów
rehabilitacji od stanu psychicznego pacjentów z przewlekłym
zespołem bólowym kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym,
Przegląd Med. Uniwersytetu Rzeszowskiego,
2003, 1, 4, 67.
2. Dziak A.: Postępowanie diagnostyczne w bólach krzyża,
Rehabilitacja Med., 2001, 5, 4, 9.
3. Stodolny J.: Choroba przeciążeniowa kręgosłupa, ZL
NATURA, Kielce.
4. Rakowski A.: Kręgosłup w stresie, SWP, Gdańsk 1999.
5. Słobodzian J., Rakowski A.: Terapia manualna w zespo-
łach bólowych kręgosłupa lędźwiowo krzyżowego, Centrum
Terapii Manualnej, Poznań 2001.
6. Gawinek M., Kilijan W.: Terapia bólów kręgosłupa
w odcinku lędźwiowo-krzyżowym metodą Mc Kenziego.
REWERA, Kraków 2001.
7. Rechcińska-Roślak B., Janiszewski M.: Ból jako problem
w fizjoterapii, Medycyna Manualna, Kwartalnik, 2004, 8,
1i2, 17.
8. Backup K., Testy kliniczne w badaniu kości, stawów
i mięśni, PZWL, Warszawa 1995.
9. Dziak A.: Bolesny krzyż, Medicina Sportiva, Kraków
2003.
371
10. Simons.D.G., Mense S., Napięcie mięśniowe i jego pomiar
a kliniczny ból mięśni, Rehabilitacja Med. 1999, 3,
3, 48.
11. Podgórski T.: Masaż w rehabilitacji i sporcie, Wydawnictwa
AWF, Warszawa 1996.
12. Magiera L.: Klasyczny masaż leczniczy, BIO-STYL,
Kraków 1997.
13. Brud W.S., Konopacka I.: Pachnąca apteka, Pagina,
Warszawa 2001.
14. Materiały z kursu Aromaterapii organizowanego przez
Polskie Towarzystwo Aromaterapii w dniach 16–17
czerwca 2001r. w Warszawie.