massagewarsaw - 2016-02-22, 07:19 Temat postu: Masaż w dysfunkcjach ścięgna Achillesa IWONA WILK1 BARTOSZ NOWACKI2 1 Katedra Fizjoterapii, Wydział Fizjoterapii, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu 2 Prywatny gabinet masażu we Wrocławiu Streszczenie: Ścięgno Achillesa, pomimo że jest najsilniejszym ścięgnem w naszym organizmie, często podlega przeciążeniom i urazom. W przypadku uszkodzenia ścięgna Achillesa najczęściej wykonuje się masaż, uwzględniając specyficzną budowę ścięgna i przebieg procesu reparacji tkanki. Najważniejsze cele masażu to zachowanie ruchomości włókien kolagenowych i poprawa ukrwienia uszkodzonego obszaru tkanki. W postępowaniu leczniczym, w celu uzyskania największej skuteczności, stosuje się kompleksową fizjoterapię opartą na elementach masażu, kinezyterapii i fizykoterapii. Niezależnie od rodzaju zastosowanych zabiegów i metodyki postępowania usprawniającego niezbędna jest trafna diagnoza w lokalizacji uszkodzenia i precyzja wykonania zabiegu. ===================== Ścięgno Achillesa zapewnia przyczep mięśni łydki do kości piętowej. Jest jednym z najczęściej używanych ścięgien – pracuje podczas chodzenia, biegania, skakania. W związku z ogromnymi obciążeniami ścięgna Achillesa jest ono narażone na częste uszkodzenia poprzez sumujące się mikrourazy. Ścięgno zbudowane jest z tkanki łącznej właściwej, składającej się z komórek zwanych fi broblastami. Komórki te zdolne są do wytwarzania substancji międzykomórkowej złożonej z włókien kolagenowych, elastycznych i siateczkowych (retikulinowych). Fibroblast stanowi podstawowy element strukturalny włókna kolagenowego typu III, które powstaje w trakcie zabliźniania się ran, poprzedzając powstanie kolagenu typu I. Kolagen jest głównym białkiem wypełniającym przestrzeń międzykomórkową i odpowiada za siłę, wytrzymałość i odporność tkanki na rozciąganie. Zapewnienie ww. cech możliwe jest przede wszystkim dzię- ki odpowiedniemu ułożeniu włókien. W ścięgnie włókna kolagenowe ułożone są równolegle, w sposób regularny i precyzyjny (1). Uszkodzenia ścięgna W przypadku uszkodzenia ścięgna naruszona zostaje równowaga w pojedynczej komórce, włóknie kolagenowym i ościęgnej. Włókna leżące równolegle i osiowo w momencie skręcenia ścięgna zmieniają swoje ułożenie w zależności od kierunku siły pociągania, adaptując się do zaistniałej sytuacji. Włókna są pociągane i przesuwane równocze- śnie na powierzchni osłonki ścięgnistej (ościęgnej) i tworzy się chropowate zgrubienie, zwane blizną pourazową, które stanowi jeden z etapów gojenia (ryc. 1). Uszkodzenie ścięgna i jego unieruchomienie wywołuje również zmiany morfotyczne w samej komórce. Występuje zmniejszenie ilości wody w przestrzeni zewnątrzkomórkowej, wzrost gęstości zlepionych włókien kolagenowych i zmniejszenie przestrzeni pomiędzy nimi (1, 2). Na podstawie analizy zmian, jakie występują w komórkach, włóknach i osłonkach ścięgnistych w wyniku patologicznego pociągania, podjęto próby wykorzystania mechanizmu sił pocią- gania w procesie leczniczym. Uruchomienie ścięgna bezpośrednio po urazie i zwiększanie mobilności powstałej blizny utrzyma nawilżenie tkanki, zwiększy odległość pomiędzy pojedynczymi włóknami i zapewni wzrost przepływu krwi w mikronaczyniach (1, 3, 4). Ruch dodatkowo będzie zabezpieczać wnę- trze molekuł przed niepożądanymi zmianami i zapewni stymulowanie komórek do produkcji kolagenu w procesie reparacji. Pociąganie blizny w odpowiednim kierunku zmobilizuje komórki do produkcji kolagenu (1, 2). Znajomość budowy tkanki, patomechanizmu uszkodzenia oraz etapów reparacji tkanki po urazie pozwala precyzyjnie zaplanować proces leczenia i zwiększa skuteczność rehabilitacji. Znacząco skraca czas regeneracji i możliwości odtworzenia funkcji tkanki sprzed urazu. Reparacja włókna kolagenowego jest bezpośrednio związana i zależy od procesów zachodzących w fi broblastach. Podczas gojenia się tkanki łącznej wła- ściwej znacznie zwiększa się częstość podziałów mitotycznych fi broblastów pod wpływem wydzielanego czynnika wzrostu fi broblastów – FGF. Wskazane jest rozpoczęcie działań terapeutycznych jak najwcześniej po wystąpieniu urazu, ponieważ fi broblasty mają największe możliwości remodelingu (przebudowy) w ciągu 48 godzin po uszkodzeniu (1, 2, 5). Stearns i Cyriax przeanalizowali aktywność fi broblastów w zdrowej tkance i funkcjonowanie komórek w trakcie formowania się blizny pourazowej oraz zobrazowali wpływ ruchu na przyspieszenie procesu gojenia się tkanki. Następnie wykorzystali pozyskaną wiedzę w terapii uszkodzonych ścięgien (2, 3). Według autorów najwłaściwszą formą fi zjoterapii w dysfunkcji ścięgna Achillesa jest masaż, a jego najefektywniejszą techniką jest rozcieranie wykonywane w poprzek włókien kolagenowych tworzących ścięgno, ponieważ wpływa ono na ruchomość tkanki (1, 2, 6). Poprzeczny ruch rozcierania imituje naturalną mobilność włókien i nie powoduje ich rozciągania ani pociągania. Mobilizuje włókna do czynnego ruchu (1, 2). Sam zabieg masażu różni się w zależności od rodzaju opracowywanej tkanki. Zróżnicowana metodyka masa- żu wynika z odmiennej budowy anatomicznej więzadła, ścięgna i mięśnia, róż- nej reakcji tkanki na uszkodzenie oraz odmiennie przebiegającej przebudowy danej struktury w trakcie regeneracji. Istotne znaczenie w doborze metodyki masażu odgrywa także funkcja, za którą odpowiada poszczególna tkanka, a tak- że rodzaj jej uszkodzenia (1, 2). Opracowanie ścięgien podczas zabiegu masażu różni się od opracowania innych struktur łącznotkankowych: mięśni i więzadeł. Odmienna metodyka stosowana jest również w przypadku ścięgien, które posiadają pochewkę ścię- gnistą, i tych, które w swojej budowie nie zawierają osłonki ścięgnistej. Pierwsze z nich, zwane długimi, dzięki pochewkom umożliwiają ruch ślizgania włókien względem siebie podczas aktywności ruchowej ścięgna. Ścięgna bez osłonki ścięgnistej, zwane krótkimi, odpowiadają za przenoszenie siły z brzu- śca mięśniowego na powięź i element kostny, do którego się przyczepiają. W długich ścięgnach w wyniku przeciążenia powstaje chropowate, szorstkie zgrubienie na powierzchni ślizgającej. W związku z powstałą zmianą ruch pomiędzy ścięgnem a osłonką ścięgnistą wywołuje ból i trzeszczenie. W tym przypadku patologiczne tarcie występujące podczas ruchu przebiega podłużnie względem włókien ścięgna, natomiast lecznicze rozcieranie jest wykonywane poprzecznie do włókien. Poprzeczny kierunek ruchu rozcierania unieruchamia ścięgno, utrzymując je w stałym napięciu, jednocześnie przemieszcza tylko jego osłonkę ścięgnistą, co sprzyja przywróceniu gładkości powierzchni ślizgającej ścięgna (1, 2, 5, 6). Natomiast w krótkim ścięgnie w wyniku nadmiernego nadciągnięcia, zwichnię- cia czy skręcenia występuje zerwanie kilku włókien kolagenowych, wskutek czego powstaje zbliznowacenie. W procesie gojenia włókien kolagenowych i ich ponownego łączenia powstają bliznowate twory, będące w stanie zapalnym, które reagują wrażliwością bólową na napinanie i pociąganie (1, 2). Technika rozcierania zastosowana w przypadku uszkodzenia ścięgien daje możliwość utrzymania lub odbudowy ruchomości ścięgna danego mięśnia w sposób bezbolesny i stanowi skuteczną metodę zapobiegania zrastającym się zbliznowaceniom aparatu więzadłowego, ścięgnistego i mięśniowego, które występują po urazach lub przeciążeniach tkanek miękkich (2). Technika ta przyczynia się do poprawy ukrwienia opracowywanego obszaru uszkodzonej tkanki oraz uzyskania efektu przeciwbó- lowego (1-4). Skuteczność masażu Efektywność masażu jest zależna od precyzji w wykonywaniu ruchu i dokładnej lokalizacji miejsca uszkodzenia opracowywanej struktury. Niezbędna jest umiejętność penetracji tkanki miękkiej i odkształcania na bardzo małym obszarze (2, 4). Kolejnym czynnikiem zapewniającym uzyskanie wysokiej skuteczności zabiegu masażu jest przestrzeganie kilku ściśle określonych zasad dotyczących diagnostyki, pozycji ułożeniowej i wykonania masażu. Zabieg ten powinien być poprzedzony diagnostyką obejmującą ocenę palpacyjną, w celu precyzyjnej lokalizacji miejsca uszkodzenia ścięgna. Metodyka Metodyka masażu obejmuje prawidłową pozycję ułożeniową (leżenie przodem), która zapewnia, poprzez odpowiednie ułożenie klinów, rozluźnienie mię- śni i tkanek kończyny górnej i dolnej oraz prawidłowy przepływ krwi żylnej i chłonki (fot. 1) (7). W części wstępnej masażu wykonuje się głaskanie głębokie ścięgna Achillesa w celu opracowania skóry pokrywającej ścięgno (fot. 2). W części głównej zabiegu wykonuje się technikę rozcierania poprzecznego w celu zwiększenia ruchomości ścięgna. Rozcieranie należy wykonywać w poprzek włókien kolagenowych tworzących ścięgno. Ruch rozcierania powinien obejmować obszar powyżej miejsca uszkodzenia ścięgna, następnie bezpośrednio na miejscu uszkodzenia (ponad uszkodzeniem) i poniżej uszkodzonego fragmentu ścięgna (fot. 3) (2). Ruch palca, przyłożonego do warstwy powierzchownej skóry pokrywającej miejsce uszkodzonego ścięgna, powinien być wykonywany tak, aby przemieszczać naskórek i pozostałe warstwy skóry względem uszkodzonego fragmentu ścięgna. Ruch powinien być głęboki i intensywny, wykonany w połą- czeniu z naciskiem w celu właściwego odkształcenia skóry i tkanek zlokalizowanych głębiej. Kolejną techniką jest rozcieranie spiralne wykonywane wzdłuż ścięgna. Zastosowanie tej techniki ma na celu poprawę trofi ki opracowywanej struktury (fot. 4) (8-12). W części końcowej masażu wykonuje się głaskanie głębokie (fot. 2). Można wykonywać ruch rozcią- gania mięśnia trójgłowego łydki i ścię- gna Achillesa (1, 2). Czas pojedynczego masażu oraz liczba zabiegów są zależne od rodzaju i stopnia uszkodzenia tkanki. W stanach ostrych masaż powinien trwać od 3 do 5 minut, ze względu na dużą wrażliwość dotykową i utrzymującą się dolegliwość bólową. W stanach przewlekłych pojedynczy zabieg masażu trwa od 10 do 15 minut lub do momentu pojawienia się dolegliwości bólowej. Masaż można stosować codziennie. Uzupełnieniem terapii z wykorzystaniem masażu jest stosowanie wybranych elementów kinezyterapii. W przypadku uszkodzenia elementów ścięgnistych kontynuacja fi zjoterapii nie powinna obejmować aktywności prowokującej ból. Natomiast w przypadku naderwania więzadła po masażu należy wykonywać ruchy bierne w danym stawie, a przy uszkodzeniach mięśnia wskazany jest czynny ruch opracowanego mięśnia (2). Podsumowanie Masaż jest najczęściej używaną metodą fi zjoterapii stosowaną przy urazach ścię- gien, zabieg ten zapewnia racjonalne odtworzenie i utrzymanie ruchomości uszkodzonej tkanki. Zabieg masażu stanowi element wspomagający kompleksowe postępowanie terapeutyczne i stosowany jest w połączeniu z fi zykoterapią i kinezyterapią (1). Wśród zabiegów fi zykalnych stosowanych przy urazach ścięgna wymie- nia się: krioterapię, laseroterapię, falę uderzeniową, ultradźwięki, diatermię krótkofalową i mikroprądy (8, 9, 10). Z kinezyterapii najczęściej wykonuje się ćwiczenia ekscentryczne mięśni grupy tylnej podudzia uzupełnione ćwiczeniami koncentrycznymi oraz stretching mięśni podudzia (8-10, 13-15). Coraz częściej terapię dodatkowo uzupełnia się stosowaniem różnych typów aplikacji kinesiotapingu (16). W przypadku całkowitego zerwania ścięgna stosuje się leczenie chirurgiczne połączone z kompleksowym, pooperacyjnym usprawnianiem ruchowym (17). Piśmiennictwo 1. Chamberlain G.J.: Cyriax’s friction massage: A review. „The Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy”, 1982; 4(1): 16-22. 2. Cyriax J.: Deep massage. „Physiotherapy”, 1977; 63(2): 60-61. 3. Loghmani M.T., Warden S.J.: Instrument- -assisted cross- fi ber massage accelerates knee ligaments healing. „J Orthop Sport Phys Ther”, 2009; 39:506-514. 4. Weerapong P., Hume P.A., Kolt G.S.: The mechanisms of massage and effects on performance, muscle recovery and injury prevention. „Sport Med”, 2005; 35: 235-256. 5. Gehlsen G.M., Ganion L.R., Helfst R.: Fibroblast responses to variation in soft tissue mobilization pressure. „Med Sci Sports Exerc”, 1999; 31(4): 531-5. 6. Joseph M.F., Taft K., Moskwa M., Denegar C.R.: Deep friction massage to treat tendinopathy: a systematic review of a classic treatment in the face of a new paradigm of understanding. „J Sport Rehab”, 2012; 21(4): 343-53. 7. Kassolik K., Andrzejewski W., Wilk I., Barancewicz M.: Pozycje ułożeniowe. „Rehabilitacja w Praktyce”, 2007; 3: 38-40. 8. Sussmilch-Leitch S.P., Collins N.J., Bialocerkowski A.E., Warden S.J., Crossley K.M.: Physical therapies for Achilles tendinopathy: systematic review and meta-analysis. „Journal of Foot and Ankle Research”, 2012; 5(1):1-16. 9. Alfredson H., Cook J.: A treatment algorithm for managing Achilles tendinopathy: new treatment options. „Br J Sports Med”, 2007; 41(4): 211-216. 10. Scott A., Docking S., Vicenzino B., Alfredson H., Murphy R.J., Carr A.J. i wsp.: Sports and exercise-related tendinopathies: a review of selected topical issues by participants of the second International Scientifi c Tendinopathy Symposium (ISTS) Vancouver 2012. „Br J Sports Med”, 2013; 47(9): 536-44. 11. Magiera L.: Klasyczny masaż leczniczy. Wyd. Bio-Styl, Kraków 2006. 12. Zborowski A.: Masaż klasyczny. Wyd. AZ, Kraków 2008. 13. Kearney R., Costa M.L.: Insertional Achilles tendinopathy management: a systematic review. „Foot and Ankle International”, 2010; 31(8): 689-694. 14. Van-Usen C., Pumberger B.: Effectiveness of eccentric exercises in the management of chronic Achilles tendinosis. „Internet Journal of Allied Health Sciences and Practice”, 2007; 5(2):1-14. 15. Magnussen R.A., Dunn W.R., Thomson A.B.: Nonoperative treatment of midportion Achilles tendinopathy: a systematic review. „Clinical Journal of Sport Medicine”, 2009; 19(1): 54-64. 16. Sasinowski J.: Kinesiotaping – przykłady zastosowania w urazach ścięgna Achillesa. „Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja”, 2013; 41: 30-31. 17. Lemiesz G., Rosiński P., Szymań- ski M., Kuczkowski C., Biernat R.: Postę- powanie rehabilitacyjne w przypadkach zszycia ścięgna Achillesa. „Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja”, 2013; 40: 40-45. Anonymous - 2016-05-04, 12:24 
|
||||||
