massagewarsaw - 2010-05-16, 18:37 Temat postu: Masaż łącznotkankowy dawniej i dziś NIEWIDOMY MASAŻYSTA Nr 4-160 KWARTALNIK Mgr Helmut Hirschmann (Niemcy) Streszczenie: Masaż łącznotkankowy jest wyrafinowaną metodą terapii zaburzeń położonych w głębi ciała, za pomocą manualnych czynności na jego powierzchni. Niniejszy artykuł ma na celu krótkie omówienie rozwoju tej metody, jak i najnowszych prac jej poświęconych. Słowa kluczowe: Tkanka łączna, tkanka podskórna, powiezie ciała, strefy łącznotkankowe aktywne i kliniczne "nieme", eferentne i aferentne wegetatywne unerwienie motoryczne i wisceralne, nocycepcja bólu. Masaż łącznotkankowy narodził się i rozwinął w Niemczech i przez długi czas nie wychodził poza granice tego kraju. Dziwne i niezwykłe wydarzenia wiążą się z jego powstaniem. W roku 1929 fizjoterapeutka niemiecka Elisabeth Dicke (1884-1952) była poważnie chora. Cierpiała na daleko posuniętą chorobę niedokrwienną prawej kończyny dolnej (zespół Winiwater-Buerger) i lekarze rozważali ewentualność amputacji, jako ostatecznej możliwości w tym przypadku. Pacjentka od wielu już miesięcy leżała w łóżku. Chorobie kończyny towarzyszyły dokuczliwe bóle w obrębie pleców, w okolicy kości krzyżowej i prawego biodra. Szukając sposobu przyniesienia sobie ulgi, E. Dicke dokonywała automasażu pleców i okolicy krzyżowo-biodrowej, rysując palcami swego rodzaju kresę w tkance oraz dokonując rozciągania bolesnych tkanek. "Rysowaniu" kresy towarzyszyło często uczucie ostrego, tnącego bólu, a w obrębie chorej kończyny wywoływało mrowienia i kłucia na przemian z przenikającymi nogę falami ciepła. Jak pisze E. Dicke, w wyniku stosowanej przez nią techniki automasażu, objawy niedokrwienia kończyny dolnej ustąpiły całkowicie po kilku tygodniach, a towarzyszące chorobie, czynnościowe zaburzenia innych narządów, także uległy znacznej poprawie. Obserwacje, których E. Dicke dokonała na sobie, znalazły wkrótce wielokrotne potwierdzenie u pacjentów jej fizjoterapeutycznego gabinetu, a z zastosowanych początkowo technik rozwinął się usystematyzowany sposób postępowania terapeutycznego. E. Dicke dowiedziała się dopiero później o strefach Haeda i mogła stwierdzić, że strefy te w znacznym stopniu pokrywają się z obserwowanymi przez nią zmianami w łącznotkankowej tkance podskórnej. Obszary, w obrębie których występowały te zmiany, nazywała początkowo strefami podskórnymi, a następnie strefami łącznotkankowymi. Dla wypracowanych przez nią specjalnych technik wyszukiwania i usuwania tych zmian utrwaliła się nazwa masaż łącznotkankowy. Jego charakterystyczną cechą było prowokowanie uczucia tnącego bólu. W tym samym mniej więcej czasie i niezależnie od E. Dicke inna fizjoterapeutka niemiecka, a później lekarka, dr med. HedeTeirich-Leube (1903- 1979) zajmowała się intensywnie zmianami w podskórnej tkance łącznej. Pracując w szkole dla fizjoterapeutów, prof. W. Kohlrauscha (nazwisko dobrze znane polskim masażystom i fizjoterapeutom) wypracowała technikę "powierzchniowego przesuwania", stosowanego głównie w obrębie bioder, pośladków i pleców. Oprócz lokalnych efektów "rozluźniania" tkanek, wyzwalane były tu także nerwowo - odruchowe reakcje ogólnoustrojowe, podobnie jak przy stosowaniu technik E. Dicke, jakkolwiek uczucie tnącego bólu nie miało tu miejsca albo też występowało tylko wyjątkowo. W r. 1938 doszło do osobistego spotkania E. Dicke i H. Teirich-Leube. Nastąpiła teraz faza intensywnej współpracy między tymi dwiema ciekawymi osobistościami, której efektem była książka pt. "Masaż stref odruchowych w tkance łącznej w schorzeniach reumatycznych i wewnętrznych". Praca ta ukazała się w wydawnictwie Gustav Fischer w Jenie w r. 1942 i nie jest już obecnie wznawiana. E. Dicke opisała później dalsze swe doświadczenia w książce, która ukazała się drukiem wkrótce po jej śmierci (1), H. Teirich-Leube natomiast opublikowała swe doświadczenia w pracy, która osiągnęła kilkanaście wydań i pozostaje aktualna również dzisiaj (5). Masaż łącznotkankowy posiadał w owych latach wybitną rolę w terapii fizykalnej i był regularnie nauczany na kursach, prowadzonych przez H. Teirich-Leube we Freiburgu oraz przez E. Dicke w Uberlingen. Kursy kończyli zarówno lekarze jak i fizjoterapeuci i masażyści. Metoda ta zaczęła wychodzić poza granice Niemiec i Europy. W Niemczech Zachodnich osiągnęła ona swe apogeum pod koniec lat sześćdziesiątych, a następnie została przyćmiona rozwojem metod aktywnych, takich jak PN F i inne metody oparte na neurofizjologicznych podstawach. Równocześnie zaczęto, zwłaszcza w medycynie wewnętrznej, stosować rozwijane przez nowoczesną farmakologię leki, które szybciej wpływały na funkcje wegetatywnego układu nerwowego, aniżeli, wymagający pewnego nakładu czasu i pracy, masaż łącznotkankowy. Niemniej, wobec nawrotu medycyny do naturalnych metod terapii, masaż łącznotkankowy może ponownie znaleźć szerokie zastosowanie. Nie zatracił on swego znaczenia, np. w stanach dystroficznych tkanek miękkich, w których celowane stosowanie leków jest trudne, a aktywne metody kinezyterapii jeszcze nie wskazane. Entuzjastów masażu łącznotkankowego nie brakuje w Niemczech także i dziś. Dowodzą tego nowe opracowania, godne uwagi zainteresowanych fachowców. Fizjoterapeutka niemiecka llse Schuh, kontynuując tradycje E. Dickei H.Teirich-Leubewszkole fizjoterapeutów we Freiburgu, opublikowała nowoczesny, nastawiony na potrzeby codziennej praktyki, podręcznik masażu łącznotkankowego (4). Udało się jej pozyskać do współpracy profesora fizjologii W. Janiga z uniwersytetu w Kieł, który napisał dla podręcznika obszerny rozdział, omawiający neuroanatomiczne, neurofizjologiczne i neuropatologiczne podstawy masażu łącznotkankowego. W. Janig koncentruje się w szczególności na opisie aferentnego i eferentnego unerwienia obwodowego (somatomotorycznego i wegetatywnego) narządów wewnętrznych, mięśni szkieletowych, ścięgien, powięzi, kości i skóry, a także rdzenia kręgowego jako integrującego centrum ośrodkowego układu nerwowego. Struktury i funkcje ponadrdzeniowych obszarów mózgowia, jak pień mózgu, podwzgórze, układ limbiczny i kora mózgowa oraz fizjologia narządów wykonawczych analizowane są tu jedynie w stopniu koniecznym dla zrozumienia omawianego kompleksu zagadnień. W. Janig koncentruje się na jeszcze jednym ważnym zakresie spraw: schorzenia, które dobrze reagują na terapię masażem łącznotkankowym, charakteryzują się głównie zaburzeniami regulacji neurowegetatywnej, jak również bólami wychodzącymi z narządów wewnętrznych i z głębi jam ciała; autor poświęca więc szczególną uwagę terapii wegetatywnego układu nerwowego oraz neuronalnemu podłożu bólu, a zwłaszcza bólu narządów wewnętrznych, mięśni szkieletowych, tkanki łącznej, kości i stawów. W. Janig podkreśla, że wiedza o neuronalnych podstawach diagnostycznych i terapeutycznych aspektów masażu łącznotkankowego jest niekompletna i nieraz fragmentaryczna; wiele prób wyjaśnienia tych zagadnień ma charakter spekulatywny. W. Janig nie zamierza maskować tych braków przez stosowanie mglistych pojęć i nie zamierza niczego objaśniać "na siłę". Autor ujął omawiane zagadnienia w pięć grup, prezentując kolejno: 1. Czucie somato - wisceralne (specyfika dośrodkowych włókien nerwowych i ich funkcje, dośrodkowe włókna nocyceptywne - przewodzenie bólu); 2. motoryczne i wegetatywne układy eferentne (włókna motoryczne, obwodowy wegetatywny układ nerwowy, budowa obwodowego układu nerwowego, narządy wykonawcze, a oddziaływanie wegetatywnego układu nerwowego, układowe działanie noradrenaliny i adrenaliny, rdzeń nadnerczy); 3. przestrzenny porządek unerwienia włóknami dośrodkowymi i odśrodkowymi; 4. rdzeniowe łuki odruchowe (odruchy motoryczne, odruchy wegetatywne); 5. ból: fizjologia i patofizjologia (klasyfikacja bólu, czasowe wymiary bólu, somatyczny ból głęboki, przenoszenie bólu ze struktur głębokich, punkty maksymalne, ból wisceralny i jego przenoszenie, neuronalne mechanizmy bólu projekcyjnego). Na końcu rozdziału W. Janig wypowiada się na temat stref łącznotkankowych. Strefy łącznotkankowe, które w schorzeniach i zaburzeniach narządów wewnętrznych dostępne są oglądaniu i palpacji, są w znacznej mierze identyczne ze strefami Haeda. Te łącznotkankowe strefy charakteryzują się poprzez wciągnięcia tkanek, powstające prawdopodobnie w wyniku sklejania się podskórnej tkanki łącznej z warstwami głębszymi (powiezie ciała). Terapeuta rozpoznaje te sklejenia jako ograniczenia przesuwałności w warstwie głębokiej. Są one też prawdopodobnie odpowiedzialne za uczucie tnącego bólu, którego doznaje pacjent przy stosowaniu głębokiej techniki, w celu rozciągnięcia tkanki łącznej. Ten chwyt rozciągania pobudza mechanoreceptory w powięziach i więzadłach; sklejenia te są w kierunku dogłowowym i doogonowym ograniczone przez taśmowate obrzmienia tkanek. Jest rzeczą możliwą, że strefy łącznotkankowe powstają na drodze odruchowej, a zaburzenia przenoszone są przez sympatyczne (zwężające naczynia) włókna nerwowe, unerwiające te właśnie szczeliny tkankowe. Nie wiemy jednak, czy zmiany te powstają pośrednio, w wyniku zaburzeń ukrwienia albo też bezpośrednio prowokowane są przez zakłócone bodźce nerwowe, wywołujące zmiany w tkance łącznej i w przepuszczalności ścian naczyń włosowatych. We wszystkich pozostałych rozdziałach podręcznika J. Schuh rozwija problematykę masażu łącznotkankowego, prezentując teoretyczną i praktyczną wiedzę, której bogactwo i szczegółowość wprowadzają w zdumienie zorientowanego w temacie czytelnika. Wybrane zagadnienia zostaną tu krótko zasygnalizowane. 1. Strefy łącznotkankowe (SŁ), ich cechy i znaczenie: SŁ są to obszary w skórze i w tkance podskórnej, w których występują typowe zmiany przy schorzeniach narządów wewnętrznych oraz przy reumatycznych schorzeniach stawów i tkanek miękkich narządu ruchu. SŁ należy uznać za strefy odruchowe w analogii do stref odruchowych Haeda w skórze oraz stref odruchowych Mackenziego i Kohlrauscha w mięśniach. Czuciowe unerwienie SŁ i narządów wewnętrznych pochodzi od tych samych segmentów rdzenia kręgowego. Topografia tego unerwienia na tułowiu jest orzejrzysta, na kończynach - skomolikowana. Przyczyny, wywołującej tworzenie się SŁ, nie udało się dotąd jednoznacznie ustalić. Położenie SŁ odpowiada danemu dermatomowi (lub obejmuje jego fragment), natomiast w głąb tkanek obejmuje całą grubość tkanki podskórnej, mogąc przenikać do sąsiadującej z nią skóry z jednej strony i do powierzchniowej powięzi ciała z drugiej. W SŁ występują punkty maksymalne, ściśle obrysowane, bolesne punkty, których wyciszenie wymaga z reguły więcej czasu aniżeli same SŁ, które, w miarę narastania zaburzeń miejscowej trofiki, też z kolei mogą prowokować zaburzenia skórno-wisceralne, przyczyniając się do powstania "błędnego koła" dolegliwości. Tkanka, w której występują SŁ, traci swą naturalną elastyczność i występują w niej zaburzenia w zakresie konsystencji, objętości, przesuwalności i wrażliwości na ból. SŁ mają znaczenie diagnostyczne i terapeutyczne. Ich diagnostyczna wartość polega na tym, że można na ich podstawie wnioskować o lokalizacji schorzenia i ewentualnie o jego intensywności. Nie zawierają one natomiast informacji o rodzaju choroby (co jest zadaniem badania klinicznego). Występowanie SŁ stwierdza się w następujących okolicznościach: - w bezpośrednim związku ze schorzeniami lub zaburzeniami czynności narządów wewnętrznych i naczyń krwionośnych, - w związku ze schorzeniami kręgosłupa, stawów i części miękkich (np. złamania, mialgie, blizny), - SŁ stwierdza się niekiedy w segmentach przynależnych do narządów całkowicie zdrowych (tzw. strefy "klinicznie nieme" - H. Teirich- Leube); ich powstawanie nie jest ostatecznie wyjaśnione. SŁ występować mogą w następujących wersjach: - SŁ stwierdza się w typowych dla danego schorzenia, oczekiwanych segmentach, innych stref brak, oprócz ww. występują dodatkowo strefy "klinicznie nieme", - SŁ typowe dla danego schorzenia są tylko niewyraźnie zaznaczone, natomiast strefy "klinicznie nieme" wykształtowały się bardzo wyraźnie, - u osób klinicznie zdrowych, bez dolegliwości, występują jednak strefy "klinicznie nieme". Znaczenie terapeutyczne polega na wywieraniu normalizującego wpływu na wegetatywne procesy sterujące czynnościami narządów wewnętrznych, stawów, tkanek narządu ruchu i pokrywy ciała. Terapia SŁ w obrębie pokrywy ciała ma szczególne znaczenie wtedy, gdy te strefy są same przyczyną odruchowych zaburzeń skórno-wisceralnych i prowadzą do zjawiska "błędnego koła" w powstawaniu dolegliwości. Konkretne efekty terapeutyczne osiągane masażem łączn otkankowym można ująć następująco: - miejscowa i ogólna poprawa ukrwienia tkanek; ten efekt występuje najszybciej i można go obserwować w czasie każdego niemal zabiegu, - łagodzenie lub całkowity zanik bólu przy czynnościowych zaburzeniach czynności narządów i tkanek, - normalizacja czynności narządów w zakresie wazomotoryki, wegetatywnych czynności ruchowych i sekrecji, - poprawa elastyczności tkanek, głównie w zakresie przesuwalności sąsiadujących z sobą warstw; usuwanie zaburzeń objętości w sensie wciągnięć i obrzmień przebiega znacznie bardziej opornie, - masaż łącznotkankowy może też do pewnego stopnia poprawić elastyczność i turgor tkanek zwiotczałych; te efekty osiągane są jednak tylko w obrębie tkanek zwiotczałych w wyniku ostrych i krótkotrwałych schorzeń, - w schorzeniach przewlekłych, z utrwalonymi zaburzeniami miejscowej trofiki, masaż łącznotkankowy jest mało skuteczny; to samo dotyczy stref łącznotkankowych "klinicznie niemych"; w okresie powstawania masażu łącznotkankowego sądzono, że SŁ będą zachowywać się podobnie jak strefy Haeda, które towarzyszą chorobie lub zaburzeniom i zanikają po ich ustąpieniu; właśnie ten fakt, że SŁ niekiedy nie ustępują nawet po wyzdrowieniu i po kompletnym ustąpieniu dolegliwości, skłonił H. Teirich- Leube do wprowadzenia pojęcia stref łącznotkankowych "klinicznie niemych", - poprawa czynności stawów z ograniczonym zakresem ruchomości; jeżeli nawet nie stoi ona na planie pierwszym, to jego poprawa jest często pozytywnym skutkiem ubocznym zabiegu; ruchy w stawach stają się łatwiejsze, mniej bolesne, a ich zakres może się nieco powiększyć, - strefom "klinicznie niemym" przypada ważna rola wtedy, gdy leżą one w tym samym segmencie co strefy czynne powiązane wprost ze schorzeniem; strefy "nieme" muszą w takich przypadkach być koniecznie opracowywane, podobnie jak strefy czynne; terapeuta nie może zatem postępować wg sztywnego schematu, musi on stale dostosowywać swe postępowanie do aktualnego stanu i do reakcji pacjenta, nawet w czasie jednego zabiegu. |
||||||
